Nhiều quy định pháp luật chồng chéo, bất cập gây khó khăn trong việc áp dụng

Quang cảnh Phiên 1 Diễn đàn VPSF 2025.

5 hạn chế lớn trong khung pháp lý hiện hành

Với 2 phiên gồm Phiên đối thoại cấp Bộ diễn ra chiều 15/9 và Phiên toàn thể cấp cao vào ngày 16/9, VPSF 2025 được tổ chức với sự đồng hành của lãnh đạo Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, cộng đồng 1.500 doanh nhân, chuyên gia và tổ chức quốc tế.

Trước thềm diễn đàn, đã có 12 vòng đối thoại cấp địa phương được tổ chức trên cả nước từ 9/7 đến 31/8/2025, thu hút hơn 5.000 doanh nhân và ghi nhận hơn 3.000 ý kiến đóng góp.

Trong phiên đối thoại cấp Bộ chiều 15/9, 4 chuyên đề trọng tâm được thảo luận sâu rộng gồm: phiên 1 “Thể chế kiến tạo – Doanh nghiệp vươn mình”; phiên 2 “Khoa học công nghệ – Đổi mới sáng tạo – Sức bật để vươn mình”; phiên 3 “Mài sắc các mũi nhọn chiến lược – Vươn tầm quốc tế”; phiên 4 “Vươn tầm nội lực để vươn mình đột phá”.

Tại phiên 1 “Thể chế kiến tạo – Doanh nghiệp vươn mình”, từ thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp khoa học công nghệ và cộng đồng doanh nhân, ông Nguyễn Hồng Phong, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân Trẻ Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty CP công nông nghiệp Tiến Nông cho biết, có thể nhận diện 5 hạn chế lớn trong khung pháp lý hiện hành.

Cụ thể gồm: chu kỳ lập pháp chậm; thiếu cơ chế thử nghiệm an toàn; quy định cứng, thiếu linh hoạt; thiếu đơn vị dự báo công nghệ; kết nối yếu.

Liên quan đến sự chậm trễ của chu kỳ lập pháp, ông Phong cho rằng, nhiều văn bản hướng dẫn đã lạc hậu ngay khi ban hành. Như Luật Giao dịch điện tử 2005, khi chưa kịp sửa đổi đã lạc hậu so với thương mại điện tử xuyên biên giới, fintech, blockchain. Đến tận 2023 mới được Quốc hội thông qua Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi).

Bên cạnh đó, về vấn đề thiếu cơ chế thử nghiệm an toàn, theo ông Phong, hiện nay sandbox mới áp dụng thí điểm trong fintech (Quyết định 942/2021/QĐ-TTg). Các lĩnh vực khác như nông nghiệp công nghệ cao, AI, y tế số… chưa có khung thử nghiệm.

Được biết, cơ chế thử nghiệm sandbox là một khung pháp lý có kiểm soát, cho phép các doanh nghiệp, tổ chức thử nghiệm các sản phẩm, dịch vụ, công nghệ hoặc mô hình kinh doanh mới trong một môi trường thực tế được giới hạn về phạm vi, thời gian và dưới sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý

Liên quan đến chính sách pháp luật hình sự trong việc bảo đảm phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam và kiến nghị hoàn thiện, TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng Bộ môn Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM cho biết, trong thực tiễn áp dụng có hiện tượng hình sự hóa quan hệ dân sự – kinh tế gây thiệt hại, tạo tâm lý e ngại đầu tư; một số vụ án kinh tế xử lý chậm, thiếu triệt để, làm giảm niềm tin của doanh nghiệp; năng lực điều tra tội phạm kinh tế, công nghệ cao còn hạn chế.

Doanh nghiệp nhỏ dễ bị tổn thương bởi rủi ro pháp lý

Theo bà Lưu Thị Thanh Mẫu, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, các phiên đối thoại địa phương trên toàn quốc đã liên tục chỉ ra thể chế và thủ tục hành chính còn rườm rà, thiếu nhất quán giữa các ngành, các cấp, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Cụ thể, nhiều quy định pháp luật chồng chéo, bất cập (như Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Môi trường), gây khó khăn trong việc áp dụng. Việc giải quyết các hồ sơ đầu tư, đất đai thường chậm trễ, ảnh hưởng đến tiến độ triển khai dự án.

Niềm tin của doanh nghiệp bị xói mòn do môi trường chính sách thiếu ổn định, khó dự báo, với tình trạng chính sách thay đổi nhanh, gây khó thích ứng và rủi ro hồi tố. Các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các rủi ro pháp lý tiềm ẩn và tình trạng hình sự hóa các quan hệ kinh tế - thương mại.

Bên cạnh đó, các rào cản về cơ chế, chính sách còn tồn tại đã gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc gia nhập hoặc mở rộng thị trường.

Các doanh nghiệp phản ánh về thiếu cơ chế phản hồi chính sách thực chất từ cơ sở.

Các doanh nghiệp cũng phản ánh về thiếu cơ chế phản hồi chính sách thực chất từ cơ sở, chưa có kênh “tư vấn pháp lý thường trực” cho hội viên. Tình trạng “trên nóng dưới lạnh” và tư duy “xin – cho” vẫn phổ biến ở cấp địa phương. Có ý kiến cho rằng còn tồn tại sự phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân.

Tại các phiên đối thoại địa phương, đã có nhiều vấn đề đã được lãnh đạo địa phương ghi nhận, nêu ý kiến trao đổi.

Đơn cử như, lãnh đạo tỉnh Tây Ninh cam kết tiếp tục đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế, đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, thông thoáng, cạnh tranh bình đẳng, duy trì cơ chế đối thoại thường xuyên, lắng nghe, tháo gỡ khó khăn và hành động minh bạch, nhất quán.

Trong khi đó, lãnh đạo tỉnh Phú Thọ cam kết thành lập các tổ công tác để triển khai, giám sát và hỗ trợ doanh nghiệp; chuyển cách tiếp cận từ xử phạt sang nhắc nhở, hướng dẫn doanh nghiệp khắc phục…

Pháp luật cần được coi là “hệ điều hành quốc gia"

Kiến nghị chính sách, ông Nguyễn Hồng Phong đề xuất cần thiết lập sandbox đa lĩnh vực như: nông nghiệp thông minh, AI, y tế số, năng lượng tái tạo… trong thời hạn 6–18 tháng, có KPI cụ thể.

Đồng thời, áp dụng pháp luật theo nguyên tắc tập trung bảo vệ người tiêu dùng, an toàn dữ liệu, minh bạch thay vì liệt kê công nghệ.

Cùng với đó, ông Nguyễn Hồng Phong đề xuất thành lập Trung tâm Dự báo và đánh giá tác động công nghệ nhằm phân tích xu hướng, mô phỏng kịch bản, đề xuất điều chỉnh luật; triển khai cơ chế rà soát luật định kỳ 18 tháng/lần dựa trên dữ liệu sandbox và phản hồi doanh nghiệp.

Ông cũng cho rằng cần xây dựng nền tảng đồng kiến tạo chính sách trực tuyến, theo đó, 100% góp ý được phản hồi trong 30 ngày; tối thiểu 30% được tiếp thu/giải trình.

“Pháp luật cần được coi là “hệ điều hành quốc gia”, phải cập nhật thường xuyên. Cần đặt doanh nghiệp và người dân ở trung tâm của đổi mới sáng tạo và kết nối “Nhà nước – doanh nghiệp – viện, trường” thành hệ sinh thái đồng kiến tạo chính sách. Nếu triển khai thành công, Việt Nam có thể đi trước trong các lĩnh vực chiến lược như nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, trí tuệ nhân tạo, khẳng định vai trò dẫn dắt trong khu vực”, ông Nguyễn Hồng Phong kỳ vọng.

Kiến nghị chính sách, TS Nguyễn Thị Ánh Hồng cho rằng, cần đổi mới tư duy pháp lý hình sự theo hướng giảm hình sự hóa trong lĩnh vực kinh tế.

Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện Bộ luật Hình sự; sửa đổi quy định trách nhiệm hình sự pháp nhân, các trường hợp loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm hình sự; rà soát các tội liên quan trực tiếp đến hoạt động kinh doanh tư nhân; điều chỉnh định lượng, mô tả hành vi rõ ràng; bổ sung tội phạm hóa hành vi nhũng nhiễu trong thi hành công vụ gây cản trở doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, cần ban hành hướng dẫn, án lệ để bảo đảm áp dụng thống nhất; nâng cao năng lực cơ quan tư pháp bằng cách đào tạo chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, tăng kiểm soát quyền lực tư pháp để tránh lạm quyền, truy tố sai.

“Pháp luật hình sự vừa là lá chắn bảo vệ vừa có thể trở thành rào cản đối với phát triển kinh tế tư nhân. Cần cải cách theo hướng giảm hình sự hóa, minh bạch, ổn định, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, qua đó tạo môi trường đầu tư – kinh doanh an toàn, thúc đẩy niềm tin và khát vọng phát triển của khu vực tư nhân”, TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng nhấn mạnh.