Để xuất khẩu tăng trưởng bền vững cần giải quyết thách thức về chi phí, hạ tầng và nguồn nhân lực

Quyết liệt cải cách tạo động lực cho DN

Báo cáo từ Bộ Công Thương chỉ rõ, hoạt động XNK – một trong những trụ cột của tăng trưởng kinh tế - trong 9 tháng năm 2025 ghi nhận kết quả tích cực, với kim ngạch XK tăng trên 15%. Dù cuối tháng 8 và tháng 9 có sự chững lại ở một số mặt hàng nhưng mức tăng trưởng 15% đã vượt xa chỉ tiêu 12%. Động lực này phần nào đến từ việc DN đẩy mạnh XK sang thị trường Mỹ trong những tháng trước.

Bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục XNK, Bộ Công Thương cho biết, thời gian qua, Bộ Ngoại giao và Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ, thúc đẩy các thỏa thuận và kết nối DN với nhiều thị trường tiềm năng, kịp thời tháo gỡ khó khăn cho thương mại. Các hiệp định thương mại tự do mới đang được triển khai theo định hướng đa dạng hóa, hướng đến những khu vực nhiều tiềm năng như Trung Đông, khối vùng Vịnh.

Cải cách thể chế và tháo gỡ khó khăn cho DN tiếp tục là ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước ta. Ảnh minh họa: Vietnam+

Tuy nhiên, bài toán quy tắc xuất xứ vẫn là điểm nghẽn lớn. Chẳng hạn, trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), quy tắc “từ sợi trở đi” đối với dệt may đang tạo khó khăn do Việt Nam chưa chủ động được nguồn nguyên liệu. Bộ Công Thương kỳ vọng rằng trong các cuộc đàm phán ASEAN – Canada sắp tới đây, quy tắc xuất xứ sẽ được nới lỏng hơn hoặc có cơ chế cộng gộp, giúp DN tận dụng nguồn nguyên liệu đa dạng để đáp ứng yêu cầu.

Riêng với thị trường Mỹ, Bộ Công Thương vẫn đang chủ trì các đàm phán cấp kỹ thuật, đặc biệt liên quan đến vấn đề trung chuyển. Đây là vấn đề cần sớm được làm rõ để DN chủ động xây dựng phương án sản xuất, kinh doanh, tránh rơi vào thế bị động.

Cùng với đó, cải cách thể chế và tháo gỡ khó khăn cho DN tiếp tục là ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước ta. Theo đó, các nghị quyết quan trọng như Nghị quyết 66 và 68 năm 2025 đang được triển khai thực chất.

Bà Nguyễn Cẩm Trang cho rằng, cơ quan quản lý nhà nước phải rà soát toàn diện, từ quy định gây khó khăn cho thực thi, quy định chồng chéo, cho đến khoảng trống pháp lý. Nếu cần sửa đổi, bổ sung ở cấp nghị định hay luật, các bộ, ngành phải có lộ trình thực hiện. Do đó, Bộ Công Thương, cũng như nhiều bộ khác, đang dự thảo sửa đổi nhiều văn bản để xử lý triệt để các bất cập này. Đây được coi là bước đi thiết thực, tạo động lực quan trọng cho DN.

Nhiều thách thức còn ở phía trước

Đánh giá kết quả từng nhóm mặt hàng cụ thể, số liệu từ Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) cho thấy, trong 8 tháng năm 2025, XK dệt may đạt 30,7 tỷ USD. Theo đó, từ nay đến cuối năm, nếu duy trì mỗi tháng XK tối thiểu 4 tỷ USD, ngành dệt may sẽ cán đích mục tiêu 48 tỷ USD.

Tuy nhiên, theo phân tích của VITAS, XK dệt may đã có dấu hiệu chững lại. Nếu 6 tháng đầu năm còn tăng 10% so với cùng kỳ, thì tính đến hết tháng 8 mức tăng chỉ còn 7%. Nguyên nhân là do nhiều khách hàng đã đẩy mạnh đặt hàng và yêu cầu giao sớm trước ngày 1/4 để hưởng mức thuế cũ, trước khi Mỹ áp dụng chính sách thuế mới.

Ngành thủy sản Việt Nam có cơ sở để kỳ vọng vào sự tăng trưởng mạnh mẽ hơn trong năm 2025. Ảnh minh họa: ST

Cũng theo VITAS, thách thức lớn nhất của ngành dệt may hiện nay là áp lực chuyển đổi xanh và chuyển đổi số. Bởi thực tế, hiện nay chỉ khoảng 20-25% DN có đủ tiềm lực tài chính để đầu tư vào công nghệ xanh, trong khi phần lớn còn lại vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Nếu không đáp ứng được những tiêu chuẩn này, DN sẽ khó có thể tiếp cận đơn hàng từ thị trường châu Âu, vốn có những yêu cầu rất khắt khe về tính bền vững.

Bên cạnh đó, chuyển đổi số cũng cần được đẩy mạnh nhằm đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc nguyên liệu. Điển hình như thị trường Mỹ hiện đòi hỏi chứng minh xuất xứ rất rõ ràng và có thể áp mức thuế lên tới 40% với các lô hàng bị nghi là hàng trung chuyển. Nếu không đầu tư công nghệ để minh bạch hóa quy trình này, DN Việt sẽ đánh mất lợi thế cạnh tranh.

Để tháo gỡ điểm nghẽn về nguồn cung, VITAS đề xuất cần có chính sách khuyến khích sản xuất nguyên phụ liệu trong nước. VITAS cho rằng khi giá nguyên liệu nội địa có thể cạnh tranh với giá từ Trung Quốc, DN sẽ tự nhiên ưu tiên lựa chọn hàng trong nước. Điều này không chỉ giúp họ hưởng lợi về thuế quan mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp hỗ trợ.

Không riêng gì dệt may, ngành hủy sản thời gian qua ghi nhận kết quả đà tăng trưởng tích cực của hoạt động XK. Số liệu từ Hiệp hội Chế biến và XK Thủy sản Việt Nam (VASEP) nêu rõ, XK thủy sản trong 8 tháng đạt 7,3 tỷ USD, tăng 17% so với cùng kỳ năm 2024. Con số này thể hiện nỗ lực rất lớn của DN cũng như sự đồng hành từ phía Chính phủ và các bộ, ngành. Theo đà này, dự kiến năm 2025 ngành thủy sản sẽ về đích với con số 10 tỷ USD, tăng khoảng 10% so với năm 2024.

Điểm sáng cho tín hiệu tích cực mà VASEP chỉ ra chính là sự gia tăng mạnh mẽ của sản phẩm GTGT. Việt Nam hiện đứng thứ ba toàn cầu về sản xuất hàng thủy sản GTGT và định hướng rõ ràng là trở thành công xưởng chế biến các sản phẩm này cho thế giới. Đây là hướng đi giúp tăng lợi nhuận, đồng thời tránh phải cạnh tranh trực diện về giá với những đối thủ lớn.

Một điểm sáng khách mà VASEP nhắc đến là từ những thị trường ngách như Nam Mỹ, Trung Đông hay châu Á. Mặc dù vậy, đây là những thị trường giàu tiềm năng nhưng vẫn chưa được đầu tư đúng mức.

Tuy nhiên, theo VASEP, ngành thủy sản đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Đáng chú ý, tại thị trường Mỹ, ngoài rào cản về thuế quan, một quy định mới có thể khiến các sản phẩm hải sản khai thác chủ lực như ghẹ, cá ngừ, cá thu không thể xuất khẩu từ đầu năm 2026. Trong khi đó, thị trường châu Âu tiếp tục là một gánh nặng với thẻ vàng IUU đã kéo dài suốt 8 năm qua.