Doanh nghiệp Việt Nam đang đứng ngoài cuộc chơi FTA

FTA là giải pháp cấp thiết để thúc đẩy xuất khẩu. Ảnh minh họa.

Doanh nghiệp vẫn lạc nhịp với FTA

Bộ Công thương lần đầu tiên triển khai Bộ chỉ số FTA Index, đây được xem là công cụ đánh giá khách quan, minh bạch hiệu quả thực thi các FTA tại các địa phương. Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công thương), dù ban đầu có e ngại, nhưng hầu hết các tỉnh, thành phố và bộ ngành đều ủng hộ mạnh mẽ, cho thấy sự sẵn sàng nhìn nhận thực tế để cải thiện.

“Các tỉnh, thành sẵn sàng có những cái nhìn trung thực về quá trình thực thi FTA để đưa ra giải pháp tốt hơn. Tuy nhiên, quá trình đánh giá đã cho thấy bức tranh chưa đồng đều giữa các địa phương, từ kết quả xuất nhập khẩu đến năng lực triển khai và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp”, ông Ngô Chung Khanh cho hay.

Theo ông Khanh, có ba vấn đề nổi cộm ở cấp địa phương, đó là hiệu quả tận dụng FTA không đồng đều. Một số tỉnh có số liệu xuất khẩu tăng trưởng rõ rệt nhờ FTA, trong khi nhiều địa phương chưa thấy dấu hiệu thay đổi. Chính sách hỗ trợ khác biệt lớn, tỉnh thì có nhiều chương trình xúc tiến, hội thảo, kết nối doanh nghiệp, tỉnh khác lại gần như không có hoạt động nào. Nhiều địa phương chỉ có một cán bộ phụ trách, lại kiêm nhiệm nhiều mảng, dẫn đến thiếu hụt chuyên môn và thời gian triển khai chính sách liên quan FTA.

Việc phân cấp, phân quyền cho địa phương trong thời gian qua cũng khiến áp lực tăng lên, đặc biệt khi triển khai các FTA thế hệ mới đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và sự phối hợp liên ngành.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Khanh cho biết thực tế khảo sát cho thấy gần như không có doanh nghiệp nào có bộ phận pháp lý hay chuyên gia tư vấn về FTA. “Họ không có chuyên gia pháp lý để nghiên cứu các cam kết FTA, cơ hội thị trường, nên việc tận dụng các ưu đãi rất hạn chế”, ông Khanh nói.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt vẫn tập trung vào thị trường truyền thống, trong khi các thị trường lớn có FTA như EU, Canada, Anh, Mexico… lại bị bỏ ngỏ hoặc chưa được chú trọng đúng mức. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn quẩn quanh với mô hình gia công, chưa chủ động đầu tư để trở thành nhà sản xuất, kinh doanh chuyên nghiệp.

Trường Đại học Ngoại thương là đơn vị được giao điều tra, phân tích và xây dựng FTA Index. PGS.TS Đào Ngọc Tiến, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương cho biết, điều bất ngờ nhất là sự chênh lệch lớn không phụ thuộc vào quy mô địa phương. “Không phải tỉnh lớn thì làm tốt, tỉnh nhỏ thì làm kém. Vấn đề là sự chủ động, quan tâm của chính quyền với cộng đồng doanh nghiệp”, ông Tiến chia sẻ.

Ông Tiến cũng cho biết có những địa phương, mối quan hệ giữa chính quyền và doanh nghiệp rất lỏng lẻo. Khi nhóm khảo sát tiếp cận doanh nghiệp thì thậm chí có nơi doanh nghiệp không biết đến FTA, hoặc từ chối hợp tác, dù đã có giới thiệu từ các cơ quan chức năng.

Cũng theo ông Tiến, yếu tố phát triển bền vững cho thấy mức độ nhận thức và triển khai giữa các tỉnh rất khác biệt. Cà Mau là địa phương có điểm số cao nhất vì nhận thức rõ rằng bảo vệ môi trường, nguồn lợi thủy sản là vấn đề sống còn với doanh nghiệp tại địa phương.

Gợi mở chính sách và hành động cho cả hệ thống

FTA Index được tính theo thang điểm 100, với trung bình của 62 tỉnh, thành là 26,2 điểm. Tỉnh cao nhất đạt hơn 30 điểm, trong khi tỉnh thấp nhất chỉ 14,49 điểm. Theo ông Khanh, sự chênh lệch này phản ánh thực tế còn nhiều khoảng trống và cũng là dư địa rất lớn để cải thiện.

TS Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam đánh giá cao việc công bố FTA Index và cho rằng đây là chỉ số quan trọng mang tầm quốc gia. Ông nhấn mạnh, trong bối cảnh kinh tế hiện nay, tận dụng FTA là giải pháp cấp thiết để thúc đẩy xuất khẩu.

“Doanh nghiệp Việt, nhất là nhỏ và vừa chưa thấy rõ tác dụng của các FTA, vẫn gia công là chủ yếu, không chủ động đầu tư hay tiếp cận thị trường FTA”, ông Thân nhận định.

Ông Thân cũng nhấn mạnh rằng, thời gian tới cần tăng cường tuyên truyền đa dạng hơn nữa về FTA Index và vai trò của các FTA để doanh nghiệp hiểu rõ, từ đó tự nâng cấp mình thành những nhà sản xuất chuyên nghiệp, hướng đến phát triển bền vững và xuất khẩu bền vững.

Dù còn nhiều điểm hạn chế, các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp đều thống nhất: FTA Index là công cụ quan trọng giúp địa phương và doanh nghiệp nhìn lại mình, từ đó đưa ra chiến lược cụ thể, hiệu quả hơn để tận dụng các FTA.

Từ góc độ chính sách, ông Khanh cho biết: Trong thời gian tới, Bộ Công thương sẽ tiếp tục hoàn thiện Bộ chỉ số, mở rộng khảo sát, nâng cao chất lượng phân tích để phục vụ tốt hơn cho hoạch định chính sách ở cả trung ương và địa phương.

“Chúng tôi hy vọng thông qua FTA Index, các địa phương sẽ có kế hoạch hành động rõ ràng hơn, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn trong việc tận dụng cơ hội, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”, ông Khanh chia sẻ.

FTA là cơ hội lớn nhưng không tự biến thành giá trị nếu thiếu sự chủ động. Bộ chỉ số FTA Index là chiếc gương phản chiếu chính xác thực trạng từ chính quyền đến doanh nghiệp, để từ đó, mỗi bên tự soi và điều chỉnh. Với sự đồng lòng, tư duy thay đổi và hành động quyết liệt, dư địa tận dụng FTA vẫn còn rất rộng mở cho Việt Nam.