Tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo

Gạo là mặt hàng chiến lược và lợi thế của Việt Nam

Tại hội nghị thúc đẩy xuất khẩu gạo 4 tháng cuối năm 2025 và những năm tới, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, gạo là mặt hàng lương thực thiết yếu, mang ý nghĩa chiến lược và sống còn đối với hàng trăm quốc gia. Tại Việt Nam, gạo từng được coi là nền tảng của kinh tế – xã hội trước năm 1986, gắn liền với câu “dân có thực mới vực được đạo”. Ngày nay, gạo tiếp tục giữ vai trò đặc biệt quan trọng khi mỗi năm mang về hàng chục tỷ USD, đóng góp đáng kể cho ngân sách nhà nước, tạo công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho hàng triệu hộ nông dân. Khác với nhiều mặt hàng công nghiệp do khu vực FDI chiếm tỷ trọng lớn nhưng giá trị gia tăng trong nước chưa cao, gạo đem lại lợi ích trực tiếp, bền vững cho nền kinh tế và góp phần khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam đang đối diện với những biến động khó lường. Điển hình là việc Philippines, thị trường chiếm 38-40% tổng lượng gạo xuất khẩu, bất ngờ tạm ngừng nhập khẩu trong hai tháng, khiến khoảng 500.000 tấn gạo bị “ách lại”. Bên cạnh đó, Indonesia cũng thu hẹp nhập khẩu, dẫn đến tình trạng xuất khẩu gạo của Việt Nam vừa giảm về sản lượng, vừa chịu áp lực giảm giá.

Kim ngạch xuất khẩu gạo 8 tháng năm 2025 giảm 15,4% so với cùng kỳ năm trước

Trước bối cảnh đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 160 (ngày 9/9/2025) yêu cầu triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và điều tiết thị trường gạo. Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng nhấn mạnh, cần coi đây là bài học lớn để đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một số ít đối tác, giảm thiểu rủi ro và ứng phó hiệu quả với biến động.

Thị trường xuất khẩu nhiều cơ hội nhưng cũng lắm thách thức

Theo thông tin từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), trong 8 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo đạt gần 6,37 triệu tấn với trị giá hơn 3,26 tỷ USD, tăng 3,7% về lượng nhưng giảm 15,4% về kim ngạch so với cùng kỳ 2024 (năm đạt thành tích cao nhất trong lịch sử).

Philippines là khách hàng lớn nhất, nhập gần 2,9 triệu tấn, chiếm 45,9% tổng lượng xuất, tăng 4,2% so với cùng kỳ. Bờ Biển Ngà vươn lên vị trí thứ hai với 753,7 nghìn tấn (11,85%), tăng 1,5 lần. Ghana cũng tăng mạnh 94,8%, đạt 662,4 nghìn tấn (10,4%). Đáng chú ý, thị trường Trung Quốc sau nhiều năm sụt giảm đã tăng trưởng trở lại, đạt 565,3 nghìn tấn (8,9%), tăng tới 141,3%.

Ngược lại, Indonesia giảm nhập khẩu gần như hoàn toàn, chỉ còn 25,4 nghìn tấn, tương đương mức giảm 97,2%. Malaysia cũng giảm mạnh 45%. Như vậy, sự sụt giảm từ một số thị trường truyền thống đã được bù đắp phần nào nhờ tăng trưởng từ châu Phi và Trung Quốc, nhưng áp lực về giá và rủi ro thị trường vẫn hiện hữu.

Trên phương diện quản lý, Bộ Công Thương thời gian qua đã tiến hành rà soát, giám sát hoạt động của doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Từ đầu năm 2025 đến nay, Bộ đã ban hành 13 quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo với các thương nhân vi phạm quy định hoặc không duy trì điều kiện kinh doanh. Cùng đó, Bộ cũng tích cực thúc đẩy mở rộng thị trường thông qua các đoàn công tác và hoạt động xúc tiến thương mại. Đáng chú ý, tháng 7/2025, Việt Nam và Senegal đã ký Bản ghi nhớ thương mại gạo với số lượng 100.000 tấn, mở ra thêm cơ hội cho nông sản Việt tại châu Phi. Ngoài ra, các hội nghị xúc tiến thương mại cũng được tổ chức tại Quảng Châu, Hồng Kông nhằm duy trì sự hiện diện của gạo Việt tại các thị trường trọng điểm.

Về hành lang pháp lý, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 01/2025/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định 107/2018/NĐ-CP) và Thông tư 35/2025/TT-BCT nhằm siết chặt quản lý, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp. Bộ Công Thương cũng đang tham mưu xây dựng Nghị định mới thay thế toàn diện hai nghị định trên để phù hợp hơn với thực tiễn thị trường.

Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp, sản lượng gạo năm 2025 ước đạt 43,143 triệu tấn, giảm nhẹ so với năm 2024, trong đó lượng hàng hóa dành cho xuất khẩu khoảng 7,54 triệu tấn. Nhu cầu nhập khẩu từ Trung Quốc, Bangladesh và các nước châu Phi được dự báo duy trì ổn định. Tuy nhiên, bức tranh chung của thị trường vẫn chứa đựng nhiều bất định: Giá gạo toàn cầu chịu áp lực giảm do Ấn Độ nối lại xuất khẩu gạo 100% tấm; thời tiết, chính trị và chính sách thương mại của các nước nhập khẩu có thể tác động tiêu cực đến giao dịch quốc tế. Đặc biệt, sắc lệnh tạm ngừng nhập khẩu trong 60 ngày kể từ 1/9/2025 của Tổng thống Philippines đã gây ảnh hưởng đến tâm lý thị trường và là thách thức lớn cho 4 tháng cuối năm.

Hoàn thiện pháp lý, mở rộng thị trường, bảo đảm phát triển bền vững

Để tháo gỡ khó khăn, Bộ Công Thương đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước hết là tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý về xuất khẩu gạo, đảm bảo sự minh bạch, công bằng và hiệu quả trong hoạt động kinh doanh. Nghị định thay thế đang được gấp rút xây dựng nhằm khắc phục bất cập, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát chặt chẽ hơn.

Bên cạnh đó, công tác dự báo, cân đối cung – cầu được coi trọng hơn, với việc theo dõi sát sao tình hình sản xuất mùa vụ, cơ cấu chủng loại và kế hoạch thóc gạo hàng hóa phục vụ xuất khẩu. Các doanh nghiệp được yêu cầu tuân thủ nghiêm chế độ báo cáo định kỳ, thực hiện thu mua tạm trữ, đồng thời nâng cao trách nhiệm trong kinh doanh. Bộ Công Thương cũng tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm quy định trong xuất khẩu gạo.

Về thị trường, mục tiêu trọng tâm là đa dạng hóa, tránh phụ thuộc vào một số đối tác lớn. Bộ Công Thương đang thúc đẩy đàm phán các thỏa thuận thương mại gạo với nhiều quốc gia, đặc biệt là châu Phi và Trung Đông. Bên cạnh đó, các chương trình xúc tiến, quảng bá thương hiệu gạo Việt Nam theo Chiến lược phát triển thị trường đến năm 2030 tiếp tục được triển khai. Đồng thời, việc nâng cao năng lực cạnh tranh, hỗ trợ thương nhân tháo gỡ khó khăn, xây dựng đội ngũ doanh nghiệp xuất khẩu chuyên nghiệp và có tầm vóc quốc tế cũng được coi là then chốt.

Trước những thách thức ngắn hạn, việc duy trì tăng trưởng bền vững trong xuất khẩu gạo phụ thuộc không chỉ vào sự linh hoạt của chính sách điều hành mà còn ở sự chủ động của doanh nghiệp trong tìm kiếm, mở rộng thị trường. Gạo Việt Nam đã khẳng định được vị thế trên bản đồ nông sản thế giới, song để giữ vững và tiến xa hơn, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân. Đây chính là chìa khóa để vượt qua khó khăn trước mắt, đồng thời mở rộng cánh cửa hội nhập sâu rộng, đưa thương hiệu gạo Việt vươn xa và phát triển bền vững.