Loại bỏ rủi ro pháp lý để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư kinh doanh

Doanh nghiệp dân doanh có nhiều lo ngại về những rủi ro pháp lý trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Ảnh Thu Hiền

Cải cách hệ thống pháp luật hình sự là giải pháp cốt lõi

Đây là chia sẻ của ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 (VPSF 2025).

Ông Tuấn cho biết, trong nhiều năm qua, VCCI vẫn thường xuyên ghi nhận mối lo ngại của doanh nghiệp dân doanh về những rủi ro pháp lý trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Các rủi ro này không chỉ đến từ sự thay đổi chính sách pháp luật thiếu nhất quán, mà có thể đến từ nguy cơ bị hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thuần túy.

Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ án hình sự phát sinh từ các tranh chấp hợp đồng, đầu tư, đấu thầu, vay vốn…, những lĩnh vực vốn thuộc phạm trù điều chỉnh của pháp luật dân sự, thương mại.

Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thường thiếu năng lực pháp lý nội bộ, dẫn đến bị lôi kéo vào vòng tố tụng hình sự khi xảy ra tranh chấp. Trong nhiều trường hợp, bên tranh chấp đã sử dụng tố giác tội phạm như một công cụ để gây áp lực trong thương lượng.

“Thực trạng này gây ra tác động tiêu cực tới tinh thần đổi mới và sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân. Doanh nghiệp e ngại đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới; các chủ thể kinh doanh cá nhân trở nên thận trọng quá mức, thậm chí rút lui khỏi thị trường do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng”, ông Tuấn cho biết.

Đồng thời nhấn mạnh, theo kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam, giải pháp cốt lõi nằm ở việc cải cách hệ thống pháp luật hình sự và tố tụng hình sự theo hướng phân định rạch ròi giữa trách nhiệm hình sự và trách nhiệm dân sự, hành chính, đồng thời thiết lập các cơ chế hỗ trợ pháp lý linh hoạt, chủ động và kịp thời.

Cải cách Bộ luật Tố tụng Hình sự theo hướng bảo vệ doanh nghiệp

Để cải cách hệ thống pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, ông Đậu Anh Tuấn đề xuất 3 nhóm giải pháp cần được đặc biệt quan tâm và triển khai đồng bộ.

Theo đó, trước hết cần sửa đổi các quy định pháp luật có nguy cơ hình sự hóa hoạt động kinh doanh.

Theo ông Tuấn, một trong những nguyên nhân chính dẫn đến rủi ro hình sự hóa là việc quy định pháp luật hình sự còn thiếu rõ ràng, ranh giới giữa tội phạm và vi phạm hành chính – dân sự chưa được xác lập chặt chẽ.

Để giải quyết căn cơ vấn đề này, cần rà soát và sửa đổi các tội danh kinh tế trong Bộ luật Hình sự theo nguyên tắc: chỉ xử lý hình sự trong những trường hợp thật sự cần thiết, khi hành vi có yếu tố cố ý, gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng, không thể khắc phục, hoặc có dấu hiệu trục lợi.

Đồng thời, ưu tiên áp dụng các biện pháp hành chính, dân sự, kinh tế trong các trường hợp có thể khắc phục hậu quả bằng con đường thương lượng, bồi thường hoặc điều chỉnh hành vi.

“Một số tội danh tiêu biểu trong Bộ luật Hình sự cần được rà soát, sửa đổi hoặc hướng dẫn áp dụng một cách thận trọng. Đơn cử như Tội lừa dối khách hàng, quảng cáo gian dối. Đây là các hành vi thường phát sinh trong tranh chấp thương mại, nên được phân định rõ với các hành vi lừa đảo hình sự. Chỉ xử lý hình sự khi có yếu tố chiếm đoạt tài sản, cố ý lừa dối người tiêu dùng gây thiệt hại lớn”, chuyên gia kiến nghị.

Giải pháp thứ 2, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh cần cải cách Bộ luật Tố tụng Hình sự theo hướng bảo vệ doanh nghiệp; đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh, tránh việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn quá mức cần thiết, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất – kinh doanh.

Cụ thể, cần sửa đổi Điều 122 Bộ luật Tố tụng Hình sự theo hướng mở rộng cơ chế bảo lãnh tài chính, giúp giảm thiểu thiệt hại do gián đoạn kinh doanh, khuyến khích doanh nghiệp chủ động khắc phục sai phạm, hạn chế xung đột pháp lý kéo dài.

Bên cạnh đó, tăng cường hậu kiểm, hạn chế tiền kiểm trong xử lý vụ việc kinh tế. Chỉ nên áp dụng các biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc khi có căn cứ rõ ràng về hành vi vi phạm có dấu hiệu hình sự rõ rệt; nguy cơ tẩu tán tài sản, cản trở điều tra; không hợp tác với cơ quan tố tụng.

Giải pháp thứ 3 là tăng cường hướng dẫn nội ngành và cơ chế tư vấn pháp lý sớm bằng cách ban hành các hướng dẫn nội ngành (Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao...) nhằm phân định rõ giữa tranh chấp dân sự – kinh tế và hành vi hình sự, từ đó thống nhất cách giải quyết vụ việc.

Đồng thời, xây dựng cơ chế tư vấn pháp lý sớm tại các sở ngành, hiệp hội doanh nghiệp… nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhận diện rủi ro pháp lý ngay từ khi có dấu hiệu tranh chấp hoặc bị tố giác; thành lập các tổ công tác pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình điều tra, xử lý vi phạm, đảm bảo quyền được giải trình, được tư vấn, được bảo vệ hợp pháp của doanh nghiệp..

Tăng cường năng lực pháp lý nội bộ trong doanh nghiệp thông qua việc đào tạo, thuê ngoài hoặc thiết lập đội ngũ pháp chế chuyên nghiệp. Đây là biện pháp lâu dài để doanh nghiệp “tự miễn dịch” trước rủi ro pháp lý.

“Khi doanh nghiệp tư nhân không còn e ngại rủi ro pháp lý, họ sẽ mạnh dạn đầu tư, sáng tạo, đổi mới và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế. Vì vậy, việc cải cách pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý toàn diện không chỉ là yêu cầu cấp bách từ thực tiễn mà còn là nền tảng để khơi thông mọi dòng chảy phát triển của khu vực kinh tế tư nhân”, ông Tuấn nhấn mạnh.