Dự thảo Luật Quản lý thuế: Thể chế hóa nguyên tắc “lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ”

Luật sư, chuyên gia tư vấn thuế Nguyễn Văn Được, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín.

Dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) được Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp lần này được đánh giá là có nhiều điểm mới liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người nộp thuế. Ông nhìn nhận thế nào về bước thay đổi này?

Có thể nói, đây là lần sửa đổi có tính chất nền tảng. Dự thảo Luật không chỉ cập nhật kỹ thuật quản lý thuế hiện đại, mà còn thể chế hóa nguyên tắc “lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ”. So với Luật hiện hành, người nộp thuế được mở rộng quyền, được bảo đảm công bằng trong quan hệ với cơ quan thuế, song cũng phải thực hiện nghĩa vụ chủ động, tự giác hơn.

Cụ thể, người nộp thuế được bổ sung nhiều quyền mới như: quyền được cấp và tra cứu chứng từ điện tử, ký hợp đồng kinh doanh, quyền tra cứu toàn bộ thông tin về nghĩa vụ thuế của mình trong suốt quá trình hoạt động thay vì chỉ giới hạn 12 tháng như trước đây. Điều này rất quan trọng, bởi thực tế hệ thống hiện nay chỉ cho phép tra cứu ngắn hạn, gây khó khăn khi doanh nghiệp cần đối chiếu, hoặc kiểm toán.

Một điểm mới mang tính đột phá nữa là quyền được tra soát, điều chỉnh thông tin nếu phát hiện sai sót. Trong bối cảnh cơ quan thuế đang áp dụng cơ chế nộp thuế theo mã định danh khoản phải nộp, việc sai mã có thể dẫn đến nộp thừa ở khoản này, thiếu ở khoản khác. Nay người nộp thuế có thể chủ động tra soát và đề nghị điều chỉnh, đây là cơ chế giúp minh bạch hóa nghĩa vụ tài chính, giảm sai sót, tiết kiệm thời gian xử lý hành chính cho cả hai bên.

Đặc biệt, dự thảo cũng quy định trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong trường hợp cơ quan thuế hoặc công chức thuế gây thiệt hại cho người nộp thuế. Trước đây, nội dung này chỉ nằm rải rác trong các nghị định, nay được luật hóa rõ ràng, tạo sự công bằng: “người nộp thuế sai thì bị xử phạt, còn cơ quan thuế sai thì phải bồi thường”.

Một quy định mới là người nộp thuế “nộp thuế theo mã định danh khoản phải nộp”. Liệu điều này có làm phát sinh thêm thủ tục hành chính hay rủi ro pháp lý cho người dân, doanh nghiệp không, thưa ông?

Xuất phát từ quá trình tiếp xúc với các doanh nghiệp, tôi khẳng định quy định này không làm phát sinh thêm thủ tục hành chính hay rủi ro pháp lý cho người nộp thuế. Ngược lại, đây là một bước tiến của quản lý thuế hiện đại.

Mã định danh khoản phải nộp do cơ quan thuế cấp sẵn, giúp người nộp thuế tránh nhầm lẫn khi nộp vào các tiểu mục, sắc thuế khác nhau. Trước đây, việc ghi sai mã chương, tiểu mục khiến tiền nộp không được hạch toán đúng, gây phát sinh nợ ảo và phải đối chiếu phức tạp.

Việc phân nhóm người nộp thuế dựa trên các tiêu chí sẽ giúp cơ quan thuế tập trung nguồn lực vào nhóm rủi ro cao.

Với cơ chế mới, mỗi khoản nghĩa vụ đều có mã định danh riêng, người nộp thuế chỉ cần nộp đúng theo mã này là hệ thống tự động ghi nhận.

Trong trường hợp sai sót kỹ thuật, người nộp thuế vẫn được quyền tra soát và điều chỉnh theo Điều 37 của dự thảo, nên không làm phát sinh trách nhiệm pháp lý mới mà còn giúp giảm thiểu rủi ro hành chính, tạo thuận lợi trong giao dịch điện tử.

Điểm đáng chú ý tại dự thảo Luật là lần đầu tiên luật hóa hai khái niệm quan trọng là “quản lý rủi ro” và “quản lý tuân thủ”. Theo ông, đây có phải là thay đổi về tư duy quản lý không?

Chính xác. Đây là thay đổi mang tính đột phá trong tư duy quản lý thuế. Trước đây, cơ quan thuế chủ yếu kiểm tra sau, dựa vào chỉ tiêu định lượng hoặc theo chuyên đề. Giờ đây, quản lý rủi ro và tuân thủ cho phép phân loại người nộp thuế theo mức độ rủi ro và hành vi tuân thủ, từ đó áp dụng biện pháp giám sát phù hợp.

Theo dự thảo, việc phân nhóm người nộp thuế dựa trên các tiêu chí như ngành nghề, quy mô, lĩnh vực, đặc thù hoạt động, mức độ đóng góp ngân sách… giúp cơ quan thuế có thể tập trung nguồn lực vào nhóm rủi ro cao, thay vì dàn trải kiểm tra. Đây là phương pháp quản lý tiên tiến, đã được OECD khuyến nghị nhiều nước đã áp dụng.

Ngược lại, nhóm người nộp thuế tuân thủ tốt sẽ được hưởng cơ chế ưu tiên, hỗ trợ và giảm tần suất kiểm tra, thể hiện triết lý “tôn vinh người tuân thủ, xử lý nghiêm người vi phạm”. Điều này vừa tạo động lực tuân thủ tự nguyện, vừa nâng cao hiệu quả quản lý và giảm chi phí xã hội.

Nói cách khác, dự thảo Luật Quản lý thuế đã chuyển trọng tâm từ “kiểm soát và xử phạt” sang “hỗ trợ và đồng hành”. Khi doanh nghiệp thấy rằng tuân thủ giúp được giảm thủ tục, được ưu tiên giải quyết hoàn thuế nhanh hơn, họ sẽ chủ động tuân thủ thay vì đối phó.

Những thay đổi này sẽ tác động như thế nào đến cả người nộp thuế và cơ quan thuế trong thực tiễn? Để các quy định mới sau khi Luật được ban hành đi vào thực tế, theo ông điều gì là quan trọng ?

Tôi cho rằng, các thay đổi này sẽ tác động rất tích cực nếu được triển khai đồng bộ. Đối với người nộp thuế, họ sẽ được đối xử công bằng, minh bạch hơn, có quyền tiếp cận thông tin và tự bảo vệ mình. Đối với cơ quan thuế, hệ thống quản lý rủi ro và tuân thủ sẽ giúp tự động hóa quy trình, giảm tải công việc thủ công, nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra.

Quan trọng hơn, Luật lần này đã đặt nền tảng cho “cơ quan thuế điện tử”, mọi quy trình lặp đi lặp lại sẽ được tự động hóa, dữ liệu được phân tích bằng công nghệ AI và Big Data. Khi hệ thống dữ liệu đủ mạnh, quản lý rủi ro sẽ không chỉ dựa vào kinh nghiệm mà dựa vào phân tích định lượng, dự báo hành vi vi phạm.

Về lâu dài, điều này không chỉ giúp chống thất thu thuế, mà còn tăng niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào hệ thống thuế hiện đại, minh bạch.

Bên cạnh đó, theo tôi, có ba yếu tố then chốt để đảm bảo sau khi Luật được ban hành, các quy định sẽ nhanh chóng đi vào thực tế cuộc sống, đó là: hạ tầng công nghệ, nguồn nhân lực thuế chất lượng cao, và truyền thông chính sách.

Thứ nhất, phải đảm bảo hệ thống dữ liệu và hạ tầng công nghệ đủ năng lực xử lý, liên thông giữa các cơ quan – từ đăng ký thuế, hóa đơn điện tử, ngân hàng đến kho bạc. Nếu dữ liệu không đồng bộ, việc quản lý theo mã định danh hay đánh giá rủi ro sẽ khó khả thi.

Thứ hai, cần đào tạo công chức thuế chuyên sâu về công nghệ, dữ liệu, phân tích rủi ro. Luật có hay đến đâu nhưng nếu con người không đáp ứng, vẫn làm thủ công, thì chuyển đổi số sẽ không thành công.

Thứ ba, phải tuyên truyền mạnh mẽ đến người nộp thuế, giúp họ hiểu quyền lợi, nghĩa vụ và cách sử dụng các công cụ điện tử mới. Khi cả hai bên cùng hiểu và cùng hành động, Luật mới sẽ phát huy được hiệu quả thực chất.

Với việc triển khai đồng bộ các giải pháp này cùng sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quản lý thuế, các quy định tại Luật sẽ nhanh chóng đi vào cuộc sống.

Xin trân trọng cảm ơn ông!