Mô hình thông quan tập trung: Kinh nghiệm tại Liên minh châu Âu

Theo Điều 179 quy định về Centralised Clearance Union Customs Code (UCC) – Regulation (EU) No 952/2013, CC trong EU là một thủ tục hải quan hiện đại cho phép DN thực hiện khai báo hải quan tại một quốc gia thành viên EU, trong khi hàng hóa được xuất trình kiểm tra tại hải quan ở một quốc gia thành viên khác, dự kiến sẽ mô hình này triển khai từ 1/6/2026.

Thủ tục thông quan tập trung nhằm phối hợp giữa các cơ quan hải quan liên quan trong việc xử lý tờ khai hải quan và cấp phép phát hành hàng hóa. Ngoài ra thủ tục thông quan tập trung cũng để các DN có thể tập trung liên lạc với cơ quan Hải quan.

Yếu tố cốt lõi của thủ tục thông quan tập trung là việc trao đổi thông tin giữa các cơ quan hải quan với nhau và giữa cơ quan hải quan với các chủ sở hữu giấy phép thông quan tập trung, về việc kiểm tra tờ khai hải quan, kiểm soát hải quan và phát hành hàng hóa.

Hàng hóa XNK tại khu vực cảng Hải Phòng. Ảnh: Thái Bình

Mục tiêu mà EU đưa ra là cho phép DN làm thủ tục khai báo hải quan tập trung tại một địa điểm (thường là trụ sở DN hoặc nơi có trụ sở đại diện) thay vì tại nơi hàng hóa đến thực tế.

Ví dụ: Một DN có trụ sở tại Pháp nhập khẩu hàng hóa qua cảng Rotterdam (Hà Lan), DN nộp tờ khai hải quan tại Pháp, nhưng hàng hóa được trình tại Hà Lan. Điều này giảm thủ tục tại nhiều quốc gia, giúp quản lý tập trung.

Điều kiện để sử dụng CC là DN cần đáp ứng các tiêu chí Authorised Economic Operator (AEO) hoặc các yêu cầu tương đương.

Theo đánh giá của EU, lợi ích của thông quan tập trung mang lại sẽ giảm số thủ tục hải quan; giảm khối lượng công việc hành chính bằng cách thực hiện các giao dịch thông qua một điểm liên hệ duy nhất (SCI), thay vì phải liên hệ ở tất cả các quốc gia thành viên và cảng mà nhà NK hoạt động; tiết kiệm chi phí nhờ các quy trình tập trung, cũng như giảm chi phí nói chung và đảm bảo tính minh bạch, khi tất cả các nhà nhập khẩu được ủy quyền đều được kết nối.

Đặc biệt, thông quan tập trung sẽ tối ưu hóa các luồng logistics ở cấp EU và nâng cao hiệu quả của các quy trình.

Trong đó, quy trình đơn giản hơn (chỉ một quy trình, tránh nhiều quy trình khác nhau như khai báo hải quan tại các văn phòng hải quan khác nhau), kiểm soát tốt hơn các quy trình/tuân thủ, các thay đổi chỉ cần thực hiện một lần, minh bạch hơn về dữ liệu.

Đặc biệt, thông quan tập trung cho phép các thương nhân tập trung kiến thức và chuyên môn tại một địa điểm và đơn giản hóa các quy trình. Điều này sẽ cải thiện độ chính xác của các tờ khai và kiến thức của người khai, từ đó nâng cao mức độ tuân thủ của toàn bộ công ty. Nó sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý thủ tục hải quan nội bộ trong các công ty; hợp nhất tài nguyên và chuyên môn; đảm bảo tính nhất quán trong thực tiễn.

Ngoài ra, EU cho rằng, mô hình hướng đến việc nâng cấp khả năng tuân thủ, hài hòa hóa các quy trình, giảm bớt các giao diện, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại nhằm giảm thời gian nhập khẩu và giảm khối lượng công việc cũng như quy trình bổ sung.

Trong đó, độ tin cậy của các nhà vận hành và các bên tham gia thương mại quốc tế, sự linh hoạt trong trao đổi, quan hệ đối tác với hải quan; tối đa hóa sự hài hòa của các thủ tục hải quan giữa các cơ quan Hải quan EU và triển khai các quy trình hiệu quả cho Chỉ số kênh hàng hóa (CCI) tại tất cả các quốc gia thành viên; dịch vụ hoàn chỉnh cho khách hàng và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Đồng thời, thúc đẩy thông quan hải quan, giảm bớt thủ tục hành chính và giấy tờ, tiêu chuẩn hóa các quy trình, dẫn đến tạo điều kiện thuận lợi hơn cho thương mại, tăng cường minh bạch và giảm chi phí, tốc độ và sự thuận tiện trong các giao dịch.

Trao đổi dữ liệu tự động, hợp lý hóa và nhanh chóng cho việc thông quan hải quan và kiểm tra; quản lý, kiểm tra và thông quan các tờ khai hải quan tập trung.

CCI sẽ giúp các DN EU tham gia vào thị trường toàn cầu và từ đó giúp họ cạnh tranh hơn, thực hiện nhiều giao dịch hơn với khách hàng và đối tác bất kể vị trí của họ.

Bên cạnh đó, nghiên cứu việc triển khai thủ tục hải quan một số nước trong khu vực như: Hàn Quốc, Nhật Bản... thì hiện các nước chưa triển khai Mô hình thông quan tập trung. Các quốc gia này đang triển khai dưới hình thức dữ liệu tập trung (như hiện Việt Nam đang thực hiện).