Mô hình thông quan tập trung: Hoàn chỉnh quy trình theo dõi thu ngân sách đến công tác xử lý vi phạm

Đảm bảo theo dõi số thu

Đối chiếu theo Điều 31, 36 và 61 của Luật NSNN năm 2025, việc thu NSNN đối với hoạt động XNK thực hiện theo hướng, NSNN trung ương được hưởng tỷ lệ 100% gồm: thuế XNK, thuế NK bổ sung; các khoản phân chia ngân sách trung ương và ngân sách địa phương gồm: thuế GTGT, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế bảo vệ môi trường.

Cụ thể, đối với các khoản phân chia ngân sách trung ương và ngân sách địa phương tăng thu so với dự toán và không hụt thu thì địa phương được trích tỷ lệ không quá 20% số tăng thu. Trường hợp địa phương có thuế XNK qua biên giới đất liền vượt thu thì địa phương được hưởng không quá 10% số tăng thu.

Công chức Hải quan Cầu Treo tiếp nhận và giải quyết thủ tục hải quan cho DN. Ảnh: H.Nụ

Do đó, theo Cục Hải quan, khi thực hiện theo dõi thu NSNN đối với hoạt động XNK thì cần đảm bảo theo dõi được số thu NSNN theo địa bàn tỉnh, thành phố; theo thuế XNK qua biên giới đất liền.

Vì vậy, Cục Hải quan cho rằng việc thông quan tập trung cần đảm bảo theo dõi được số thu từ hàng hóa XNK theo địa bàn hành chính cấp tỉnh; số thu thuế XNK qua biên giới đất liền của Hải quan ngoài cửa khẩu cần đảm bảo tính được khoản thu vượt dự toán thu.

Cũng theo Cục Hải quan, đối với hoạt động kiểm tra, xác định trị giá hải quan, hiện nay, tham vấn được thực hiện ở 2 cấp là cục hải quan địa phương (nay là Chi cục Hải quan khu vực) và chi cục hải quan (nay là Hải quan cửa khẩu/ngoài cửa khẩu). Do đó, đối với Mô hình thông quan tập trung, tham vấn được thực hiện ở cấp Chi cục Hải quan khu vực.

Thực hiện xử lý vi phạm trên môi trường điện tử

Cục Hải quan cho biết, hiện nay, việc xử lý vi phạm hành chính (VPHC) được thực hiện theo quy định của Luật Xử lý VPHC và các Nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành, theo đó các cơ quan, người có thẩm quyền xử phạt VPHC sẽ thực hiện xử lý vi phạm theo trình tự, thủ tục, mẫu biên bản, quyết định chung, thống nhất.

Theo đó, để triển khai Mô hình thông quan tập trung, việc xử lý VPHC phải được thực hiện trên môi trường điện tử như: Lập, gửi biên bản, quyết định bằng phương thức điện tử.

Cục Hải quan nhấn mạnh, ngày 25/6/2025 Quốc hội ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật xử lý VPHC, có hiệu lực từ 1/7/2025; ngày 1/7/2025 Chính phủ ban hành Nghị định 190/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 118/2021/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý VPHC được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 68/2025/NĐ-CP và Nghị định 120/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định chế độ áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Tại các văn bản này đã bổ sung quy định về xử lý VPHC điện tử

Cục Hải quan nhấn mạnh, với các quy định nêu trên, các điều kiện về cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, thông tin phải được đáp ứng từ phía cơ quan/người có thẩm quyền xử phạt và phía tổ chức, cá nhân vi phạm, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Ngoài ra, việc xử lý trên môi trường điện tử phải bảo đảm các yêu cầu về tuân thủ quy định của pháp luật về xử lý VPHC, pháp luật về giao dịch điện tử và pháp luật có liên quan. Đồng thời, việc thu thập, lưu trữ, khai thác, sử dụng dữ liệu phải bảo đảm tính toàn vẹn, xác thực, an toàn, đúng mục đích, phạm vi theo quy định của pháp luật; kết nối hệ thống, chia sẻ dữ liệu, cung cấp thông tin chính xác, kịp thời phục vụ quản lý nhà nước và giám sát của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền.

Song song với đó, việc sử dụng chữ ký số và xác thực danh tính trong các biên bản theo quy định của Nghị định 118/2021/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 190/2025/NĐ-CP thì người lập biên bản, người vi phạm, đại diện tổ chức vi phạm phải ký vào biên bản. Phương thức ký là sử dụng chữ ký số trong thủ tục xử phạt điện tử, trường hợp không sử dụng chữ ký số thì sử dụng phương tiện xác thực yếu tố về sinh trắc học bằng ảnh khuôn mặt hoặc vân tay để xác định danh tính.

Hoạt động nghiệp vụ tại Hải quan cửa khẩu quốc tế Móng Cái (Quảng Ninh).

Như vậy việc ký xác thực biên bản được thực hiện bằng 3 hình thức: sử dụng chữ ký số; xác thực yếu tố về sinh trắc học bằng hình ảnh khuôn mặt hoặc vân tay. Riêng Biên bản VPHC nếu lập, gửi bằng phương thức điện tử thì không phải ký.

Do đó, Cục Hải quan nhấn mạnh, khi triển khai thực hiện thủ tục xử lý VPHC trên môi trường điện tử những tổ chức, cá nhân nêu trên cũng cần phải sử dụng chữ ký số (hoặc xác thực yếu tố về sinh trắc học bằng hình ảnh khuôn mặt hoặc vân tay). Hiện nay các tổ chức thực hiện khai hải quan đều đã có sử dụng chữ ký số. Tuy nhiên, các cá nhân vi phạm và tổ chức/cá nhân khác có liên quan thì chưa có chữ ký số để thực hiện.

Như vậy, để thực hiện trên môi trường điện tử cần triển khai ký số hoặc xác thực. Mặt khác, pháp luật xử lý vi phạm chỉ quy định việc gửi theo phương thức điện tử mà chưa có quy định về lập biên bản theo phương thức điện tử.

Tại Điều 70 Luật Xử lý VPHC năm 2025 và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn đi kèm cũng đã quy định rõ việc gửi quyết định xử phạt bằng phương thức điện tử. Nhấn mạnh vấn đề này, Cục Hải quan cho biết, hiện nay, pháp luật xử lý VPHC chưa quy định các nội dung này.

Cũng theo Cục Hải quan, chứng từ điện tử nộp NSNN là cơ sở để xác định cá nhân, tổ chức vi phạm đã thi hành quyết định xử phạt hay chưa. Thời điểm thi hành xong là khi nào; là cơ sở để công chức hải quan thực hiện các thủ tục hải quan khác có liên quan sau khi cá nhân/tổ chức vi phạm đã thi hành xong quyết định xử phạt (ví dụ: thủ tục thông quan đối với hàng hoá vi phạm…).

Hiện nay, chứng từ điện tử nộp NSNN liên quan đến tiền phạt xử lý vi phạm không cập nhập ngay lên hệ thống kế toán thuế, theo đó sau khi tiếp nhận bảng kê từ bên Kho bạc chuyển sang thì mới cập nhập lên hệ thống kế toán thuế. Dẫn đến việc theo dõi chứng từ nộp phạt, việc thi hành quyết định xử phạt chưa được kịp thời. Đây cũng là một thách thức với cơ quan Hải quan trong vấn đề xử lý vi phạm khi thực hiện mô hình thông quan tập trung.