Xuất khẩu rau quả hụt hơi: Chặng nước rút 4,9 tỷ USD khó về đích

Ngành rau quả Việt đang tăng tốc mạnh mẽ trong 6 tháng cuối để kỳ vọng đạt mục tiêu xuất khẩu 7,6 tỷ USD.

Kế hoạch xuất khẩu gặp khó

Nguyên nhân chính dẫn đến sự "hụt hơi" này nằm ở thị trường chủ lực – Trung Quốc, nơi chiếm tới 48,2% tổng giá trị xuất khẩu rau quả của Việt Nam.

Trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này đã giảm mạnh tới 35,1% so với cùng kỳ. Tác động rõ rệt nhất đến từ mặt hàng chiến lược: sầu riêng.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tính đến hết tháng 5/2025, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam chỉ đạt 387 triệu USD, trong đó riêng thị trường Trung Quốc đạt 278 triệu USD, giảm tới 67%.

Ông Nguyên phân tích thêm, năm 2024 sầu riêng đã mang về 3,2 tỷ USD, và nếu tốc độ kim ngạch sầu riêng giảm khoảng 60% trong năm nay, tương đương 1,8 tỷ USD sụt giảm, thì ảnh hưởng tới tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành là rất rõ ràng.

Bên cạnh sầu riêng, các mặt hàng chủ lực khác như thanh long, chuối, mít cũng chịu ảnh hưởng tương tự từ việc Trung Quốc giảm nhập khẩu.

Mặc dù có những điểm sáng từ các thị trường khác như Hoa Kỳ với mức tăng 65,2% và Hồng Kông (Trung Quốc) với 69,2% trong 5 tháng đầu năm, nhưng quy mô của các thị trường này chưa đủ lớn để bù đắp cho sự sụt giảm từ thị trường Trung Quốc.

Do đó, ông Đặng Phúc Nguyên dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả cả năm 2025 sẽ chỉ đạt khoảng 5,5-6 tỷ USD. Tương tự, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cũng ước tính con số này chỉ đạt khoảng 6,6 tỷ USD, giảm 7,3% so với cùng kỳ năm 2024.

Chiến lược cho chặng nước rút cuối năm

Trước tình hình đầy thách thức, để "phá băng" và hoàn thành "chặng nước rút" cuối năm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã và đang khẩn trương xây dựng kế hoạch và đề ra các nhiệm vụ cụ thể nhằm thúc đẩy xuất khẩu.

Một trong những giải pháp trọng tâm là đa dạng hóa thị trường và tăng cường xúc tiến thương mại.

Theo đó, tại thị trường Hoa Kỳ, nơi người tiêu dùng đang có xu hướng ưu tiên thực phẩm tươi, độc đáo và tốt cho sức khỏe, doanh nghiệp Việt Nam cần tăng tốc đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm trái cây đặc sản là thế mạnh của Việt Nam như dừa tươi, xoài, bưởi, chanh dây. Đồng thời, các sản phẩm chế biến từ dừa và xoài cũng đang có lợi thế tăng trưởng tốt và cần được thúc đẩy.

Không chỉ Hoa Kỳ, ngành rau quả cần duy trì và mở rộng thị phần tại các thị trường lớn đã ký kết Hiệp định thương mại tự do (FTA) như Nhật Bản, Hàn Quốc, và EU, nhằm giảm thiểu rủi ro và hướng đến tăng trưởng bền vững. Ngay cả với Trung Quốc, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vẫn nhận định đây là thị trường lớn nhất và Hiệp định ACFTA (ASEAN – Trung Quốc) đã giảm thuế cho hơn 8.000 mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có trái cây tươi, mở ra nhiều cơ hội. Dừa tươi được đánh giá là mặt hàng có triển vọng tăng trưởng tốt tại thị trường này.

Một yếu tố then chốt khác để giữ vững và mở rộng thị trường là nâng cao chất lượng và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu.

Điều này đặc biệt quan trọng với các mặt hàng giá trị cao như sầu riêng, vốn đang chịu sự kiểm soát chặt chẽ. Việc nắm bắt thông tin và theo dõi sát sao tình hình thông quan tại các cửa khẩu biên giới phía Bắc cũng là cần thiết để xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh.

Ông Đỗ Hồng Khanh, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cảnh báo rằng, mức độ phục hồi của xuất khẩu sầu riêng tươi phụ thuộc rất lớn vào việc doanh nghiệp và nông dân có duy trì được điều kiện an toàn thực phẩm như đã cam kết hay không, bởi nếu vi phạm tái diễn, rủi ro vẫn còn rất lớn.

Trong bối cảnh nhiều biến động, chế biến sâu đang nổi lên như một chiến lược dài hạn và mang tính sống còn cho ngành rau quả Việt Nam. Hiện tại, kim ngạch xuất khẩu rau quả chế biến chiếm khoảng một phần ba tổng kim ngạch của toàn ngành. Chế biến sâu giúp giảm áp lực tiêu thụ khi nông sản vào mùa vụ chính, giảm chi phí vận chuyển, và quan trọng nhất là gia tăng giá trị cho nông sản xuất khẩu.

Điển hình là sầu riêng đông lạnh – mặt hàng này đã trở thành một điểm sáng mới đầy tiềm năng. Trong 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng đông lạnh đã tăng gấp 3 lần so với cùng kỳ năm trước, đạt 14.282 tấn. Sự ổn định và khả năng bảo quản lâu dài là những lợi thế lớn của sầu riêng đông lạnh. Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư vào dây chuyền chế biến và kho lạnh hiện đại để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của Trung Quốc cũng như các thị trường tiềm năng khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU.

Với việc Trung Quốc đã phê duyệt thêm gần 1.000 mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, xuất khẩu sầu riêng tươi cũng được dự báo có khả năng phục hồi từ quý III/2025, đặc biệt là trong mùa vụ chính từ tháng 8 đến tháng 10.

Nhìn chung, nếu không quyết liệt đẩy nhanh chế biến sâu, đa dạng hóa thị trường và nâng cao chất lượng xuất khẩu chính ngạch, ngành rau quả khó có thể chinh phục mục tiêu 7,6 tỷ USD năm nay. Đã đến lúc toàn ngành phải tăng tốc và siết lại toàn bộ chuỗi sản xuất – xuất khẩu, nếu không muốn hụt hơi ngay ở chặng nước rút.