Việt Nam và chiến lược ngách trong cuộc đua bán dẫn toàn cầu

Chọn đúng "ngách" để tạo lợi thế cạnh tranh cho ngành bán dẫn Việt Nam.

Chọn đúng "ngách" để tạo lợi thế cạnh tranh

Sau hai lần lỡ nhịp lịch sử, cơ hội thứ ba của ngành bán dẫn Việt Nam đang hiện rõ khi thế giới dịch chuyển chuỗi cung ứng và các tập đoàn lớn tăng cường đầu tư. Tuy nhiên, trong một lĩnh vực có vốn đầu tư khổng lồ và đòi hỏi công nghệ cực kỳ tinh vi, Việt Nam không thể “nhảy cóc” bằng tiền, mà chỉ có thể tiến bằng kinh nghiệm, từng bước tích lũy năng lực.

Ông Nguyễn Thanh Yên, Giám đốc CoAsia SEMI Vietnam cho rằng: chìa khóa nằm ở việc chọn đúng hướng đi - thiết kế ứng dụng, chip chuyên dụng cho cảm biến, năng lượng hoặc các giải pháp tùy theo từng thị trường. “Không cần đuổi chip 2 nanomet, chỉ cần làm chip 28 nanomet ổn định, giá tốt đã là một chiến thắng”, ông nhấn mạnh.

Chiến lược quốc gia về công nghiệp bán dẫn cũng đi theo hướng này, với ba giai đoạn rõ ràng: hình thành năng lực thiết kế - kiểm định (2024-2030), tự chủ công nghệ chuyên dụng (2030-2040) và làm chủ R&D (2040-2050). Theo ông Lê Quang Đạm, Giám đốc Marvell Việt Nam, đây là hướng đi thực tế khi thiết kế vi mạch đang trở nên phổ cập nhờ sự bùng nổ của AI.

Dựa trên chuỗi phần cứng toàn cầu chia thành 4 tầng - bộ xử lý, lưu trữ, kết nối và hệ thống mạng - Việt Nam có thể định hình vị trí của mình bằng việc phát triển chip tăng tốc (accelerator), phục vụ nhu cầu tính toán khổng lồ cho AI. Các tập đoàn như Marvell, Synopsys, Infineon hay CoAsia SEMI đã khai thác lợi thế nhân lực Việt Nam để thiết kế module kết nối, chip tiết kiệm năng lượng và chip AI công suất thấp.

Theo World Bank 2025, nếu duy trì tốc độ hiện tại, Việt Nam có thể đạt 25-30% giá trị gia tăng nội địa trong chuỗi bán dẫn vào năm 2035, gấp đôi hiện nay.

Thị trường nội địa và bài toán nhân lực trẻ

Tuy nhiên, ngành bán dẫn chỉ có thể trưởng thành khi có “bài toán thật”. Việt Nam hiện nhập khẩu 25-30 tỷ USD linh kiện điện tử mỗi năm - theo Cục Hải quan. Nếu chỉ 5% được thay thế bằng linh kiện trong nước, thị trường thiết kế chip nội địa có thể hình thành.

Ông Nguyễn Thanh Yên đề xuất, Nhà nước nên áp dụng chính sách mua sắm công thông minh, yêu cầu tỷ lệ nội địa hóa tối thiểu trong các dự án đô thị thông minh, camera, cảm biến hay chuyển đổi số. Mô hình này từng giúp startup bán dẫn Malaysia và Singapore phát triển khi được thử nghiệm sản phẩm trong chính các dự án công.

Thế hệ kỹ sư bán dẫn trẻ của Việt Nam cần những "bài toán" và giấc mơ phù hợp với bối cảnh thời đại.

Nhân lực trẻ là một trong những lý do khiến tập đoàn quốc tế tin tưởng Việt Nam. So với Philippines, Thái Lan hay Malaysia, Việt Nam có lợi thế về quy mô kỹ sư trẻ và tư duy toán - logic mạnh. Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất là sự phân mảnh: kỹ sư chỉ làm từng phần như layout, kiểm thử, thiết kế vật lý nhưng ít người hiểu toàn quy trình.

Việt Nam đặt mục tiêu đạt 50.000 nhân lực bán dẫn chất lượng cao vào năm 2030, từ mức gần 6.000 kỹ sư hiện nay (Bộ Khoa học và Công nghệ). Song tăng số lượng không đồng nghĩa tăng chất lượng nếu thiếu môi trường thực hành và đào tạo gắn với doanh nghiệp.

Ông Lê Quang Đạm, Giám đốc Marvell Việt Nam cho rằng: Gen Z “học nhanh, tư duy tốt nhưng dễ xao nhãng”, trong khi ngành chip đòi hỏi hàng nghìn giờ kiểm thử và nhiều người đã bỏ cuộc giữa chừng. Vì vậy, cần tạo cho họ động lực mới - cơ hội startup, đứng tên sản phẩm của mình, thay vì chỉ làm công đoạn gia công.

Bên cạnh đó, các mô hình hợp tác như Marvell - Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh hay CoAsia SEMI - Bách khoa Hà Nội mới chỉ là bước khởi đầu. Sự ra đời của các trung tâm đào tạo - thực hành như Viện Bán dẫn và Vật liệu tiên tiến (Đại học Quốc gia Hà Nội) là nền tảng giúp kỹ sư trẻ làm chủ quy trình. Thế hệ trẻ cũng cần quay lại với văn hóa học sâu, nghiên cứu nền tảng thay vì chỉ chạy theo ứng dụng.

Trong bối cảnh địa chính trị mở ra nhiều cơ hội, Việt Nam đang đứng trước câu hỏi quan trọng: làm thế nào từ người thực thi trở thành người làm chủ? Theo các chuyên gia, câu trả lời nằm ở những sản phẩm thật, từ những con chip chuyên dụng được thiết kế bởi chính kỹ sư Việt Nam. Khi làm được điều đó, Việt Nam mới bước ra khỏi vị thế “làm thuê giỏi” để trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.