Thế giới đứng trước nguy cơ bất ổn mới

Thủ tướng Đức Merkel phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich.

Nếu ở MSC 54 vào năm 2018, các quan điểm cho rằng thế giới đang đứng ở bờ vực xung đột lớn và dự đoán về một kỷ nguyên bất ổn mới vẫn còn bị hoài nghi, thì đến MSC lần thứ 55, điều này dần trở nên rõ ràng hơn. Những mâu thuẫn lớn cùng sự chia rẽ, thậm chí là đối đầu giữa các cường quốc, đã được bộc lộ ở MSC lần này. Thực tế này cũng phản ánh thực trạng thế giới đang bên bờ vực "khủng hoảng lòng tin".

MSC lần này đã khoét sâu mâu thuẫn và tình trạng nghi kỵ lẫn nhau giữa Mỹ và các đồng minh chủ chốt bên kia bờ Đại Tây Dương. Từ vấn đề Iran tới Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF), quan điểm của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đang có khoảng cách khá xa.

Trong bài phát biểu được dư luận quốc tế đánh giá cao, Thủ tướng nước chủ nhà Angela Merkel lên tiếng kêu gọi hợp tác giữa các bên dựa trên chủ nghĩa đa phương. Theo bà, trật tự thế giới với dạng cấu trúc hiện tại đang có nguy cơ không thể tồn tại lâu. Bài phát biểu dài nửa tiếng của Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence lại thể hiện quan điểm trái ngược khi ông một lần nữa bảo vệ chính sách “Nước Mỹ trước tiên” của chính quyền Tổng thống Trump với những lý lẽ bị đánh giá là khô cứng. Tất cả những chủ đề gây căng thẳng trong quan hệ Mỹ và châu Âu thời gian gần đây được ông Pence nhắc lại như một hình thức công khai tiếp tục gây áp lực đối với EU, gồm vấn đề tăng chi tiêu quốc phòng tại châu Âu trong khuôn khổ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đòi EU phải rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran, cũng như ngừng dự án đường ống dẫn khí đốt Dòng chảy Phương Bắc 2 (Nord Stream 2) với Nga.

Mâu thuẫn Mỹ - Trung cũng được phơi bày phần nào tại Hội nghị khi ông Pence kêu gọi tẩy chay tập đoàn công nghệ hàng đầu Trung Quốc Huawei. Ngược lại, Trung Quốc phản đối chủ nghĩa bảo hộ và “sự thống trị về công nghệ” của Mỹ, đồng thời nêu rõ quan điểm “hợp tác cùng có lợi”. Trong bối cảnh các vòng đàm phán thương mại giữa hai nước đang diễn ra gấp rút trước thời điểm giai đoạn hòa hoãn 3 tháng trong cuộc chiến thuế quan sẽ kết thúc ngày 1/3 tới, tranh cãi Mỹ - Trung tại Munich có thể coi là "chỉ dấu" cho thấy bất đồng chủ chốt giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới còn lâu mới hóa giải được.

Chủ đề Mỹ rút khỏi INF cũng khiến bầu không khí ở MSC năm nay trở nên “nóng” hơn. Đức đề xuất một phiên bản đa phương của INF, song lại nhận được những ý kiến trái chiều. Trung Quốc lại phản đối ý tưởng kêu gọi nước này tham gia INF mở rộng, với lý do họ “không đặt ra mối đe dọa với ai”. Với việc Nga và Mỹ luôn cáo buộc lẫn nhau vi phạm INF, có thể thấy thỏa thuận được coi là "hòn đá tảng" để bảo đảm an ninh châu Âu như INF đã mất tác dụng khi lòng tin chiến lược suy giảm.

Và cũng như thường lệ, an ninh khu vực Trung Đông là một phần không thể bỏ qua của MSC, trong đó chính sách của Mỹ tại "điểm nóng" này được đặc biệt quan tâm. Ngoại trưởng Iran Javad Zarif cảnh báo các hành động của Mỹ và đồng minh Israel sẽ làm gia tăng nguy cơ xung đột trong khu vực. Mối quan tâm đặc biệt của Iran vào lúc này là thỏa thuận hạt nhân đạt được vào năm 2015 với nhóm P5+1, nhưng đến năm 2018 đã bị Tổng thống Trump đơn phương rút khỏi với lý do "nghi ngờ Tehran không thực thi thỏa thuận". Bất chấp một loạt hành động của EU nhằm cứu vãn thỏa thuận này, số phận của Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) vẫn đang treo lơ lửng.

Diễn biến của MSC 55 cho thấy quan điểm của các nước trong việc ứng phó với các thách thức an ninh toàn cầu đang rất khác biệt, đồng thời khả năng hợp tác và đối thoại cũng bị hạn chế đáng kể, một phần vì các nước không thể chia sẻ lợi ích mà đang có xu hướng thiên về các hành động đơn phương. Không chỉ trật tự toàn cầu bị lung lay, lòng tin giữa các nước cũng đang bị suy giảm nghiêm trọng. Đây sẽ là thách thức lớn nhất, có nguy cơ tạo ra những cuộc khủng hoảng mới gây tình trạng bất ổn sâu rộng.