Nhân lực số: Lực cản trong phát triển thương mại điện tử và kinh tế số

Nhân lực số đóng vai trò trung tâm, là nền tảng cho sự vận hành hiệu quả của mọi hoạt động kinh tế ứng dụng công nghệ. Đồ họa: TT

Nhu cầu lớn, nhưng thiếu hụt kỹ năng số chuyên sâu

Khái niệm nhân lực số có thể hiểu theo hai hướng. Theo nghĩa hẹp, đây là lực lượng lao động kỹ thuật chuyên nghiệp làm việc trực tiếp trong các ngành công nghệ, điện tử viễn thông, an toàn thông tin. Theo nghĩa rộng, đó là những người có khả năng sử dụng và làm chủ thiết bị công nghệ số, ứng dụng vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là các ngành như TMĐT, tài chính số, giáo dục trực tuyến...

Theo TS, Luật sư Lê Bá Thường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu pháp luật và văn hóa doanh nghiệp, kinh tế số đang ngày càng trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của Việt Nam, song song với Chính phủ số và xã hội số. Trong đó, nhân lực số đóng vai trò trung tâm, là nền tảng cho sự vận hành hiệu quả của mọi hoạt động kinh tế ứng dụng công nghệ.

“Điểm chung của lực lượng lao động này là khả năng thích nghi với môi trường số, năng lực sáng tạo và khả năng vận hành công nghệ trong mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội”, khẳng định điều này, TS, Luật sư Lê Bá Thường cho rằng: Hiện nay, nhân lực số không chỉ cần kiến thức kỹ thuật, mà còn đòi hỏi kỹ năng mềm như tư duy phản biện, sáng tạo, làm việc trong môi trường số và học tập suốt đời. Các kỹ năng số cốt lõi bao gồm: sử dụng công nghệ số; khai thác dữ liệu; giao tiếp, tương tác số; đảm bảo an toàn thông tin; tư duy phản biện, giải quyết vấn đề; đổi mới, sáng tạo.

Trong đó, năng lực số không chỉ tập trung vào nhóm ngành Công nghệ thông tin (ICT) mà mở rộng ra các ngành kinh tế cần ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là TMĐT. Thực tế cho thấy, các mô hình kinh doanh mới đang được hình thành trên nền tảng số, như: sàn TMĐT, logistics số, fintech, edtech..., đều cần nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tuy nhiên, nguồn cung chưa theo kịp tốc độ phát triển. Đơn cử như trước sáp nhập, quy mô lực lượng lao động trong lĩnh vực này tại TP Hồ Chí Minh là 4,7 triệu lao động (chiếm 55% nhân lực ICT cả nước), Bình Dương 1,87 triệu và Bà Rịa - Vũng Tàu trên 575.000 lao động. Trong đó, tỷ lệ lao động qua đào tạo lần lượt là 85,2%, 23,5% và 80,8%.

Thực tế này đặt ra yêu cầu phải có giải pháp đồng bộ, từ đào tạo đến chính sách thu hút và giữ chân nhân tài. Nhiều địa phương trọng điểm vẫn đối diện với tình trạng thiếu hụt nhân lực kỹ năng số chuyên sâu, điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mở rộng kinh tế số của các địa phương.

Hình thành hệ sinh thái đào tạo mở và thu hút nhân tài

Theo TS, Luật sư Lê Bá Thường, để giải bài toán thiếu hụt, các địa phương cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp ngắn hạn:

Thứ nhất, hợp nhất chính sách đào tạo vùng. Theo đó, cần có một cơ chế phối hợp chung giữa các địa phương để thống nhất khung đào tạo nhân lực số, tránh tình trạng mỗi nơi làm một kiểu.

Thứ hai, đẩy mạnh đào tạo ngắn hạn, chuyên sâu. Các trường đại học, cao đẳng cần phối hợp với các viện nghiên cứu để tổ chức khóa học chuyên đề về các công nghệ mới như: AI, Big Data, Blockchain, an ninh mạng, bán dẫn... phục vụ trực tiếp cho các ngành kinh tế số như TMĐT, fintech, edtech.

Thứ ba, thiết lập bản đồ nhân lực số, dự báo cung - cầu. Cụ thể là xây dựng nền tảng dữ liệu mở về nhân lực số, kết nối dữ liệu từ cơ quan nhà nước, trường học, doanh nghiệp và trung tâm giới thiệu việc làm. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để dự báo xu hướng ngành, từ đó điều chỉnh kế hoạch đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế.

Bên cạnh giải pháp ngắn hạn, về lâu dài, TS, Luật sư Lê Bá Thường cho răng, thời gian tới, các địa phương cần xây dựng trung tâm kỹ năng số vùng. Thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và thực hành công nghệ. Các trung tâm này sẽ cung cấp chương trình đào tạo kỹ năng số theo mô hình mở.

Bên cạnh đó, thúc đẩy kết nối doanh nghiệp – nhà trường. Triển khai mô hình đào tạo kép: học lý thuyết song song với thực hành tại doanh nghiệp. Đặc biệt hiệu quả với lĩnh vực TMĐT. Đồng thời, xây dựng mạng lưới, tận dụng tri thức của cộng đồng chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài trong lĩnh vực kỹ thuật số để chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ đào tạo và chuyển giao công nghệ.

Đặc biệt là có chính sách giữ chân nhân tài. Cụ thể, phát triển các chính sách hấp dẫn như: visa cho chuyên gia công nghệ cao, miễn/giảm thuế thu nhập cá nhân, hỗ trợ nhà ở và môi trường làm việc sáng tạo.

TS, Luật sư Lê Bá Thường cho rằng, để nguồn nhân lực số không chỉ “đủ” mà còn “tốt”, cần chú trọng đến lực lượng chuyên gia dẫn dắt và đội ngũ quản lý nhà nước có kiến thức sâu về dữ liệu, công nghệ và chính sách số.

Theo đó, cần sớm hình thành các trung tâm phân tích chính sách nhân lực số ở cấp vùng. Các trung tâm này có nhiệm vụ nghiên cứu, đề xuất, dự báo và hỗ trợ ra quyết định cho lãnh đạo địa phương trong quá trình điều hành và hoạch định chiến lược phát triển nhân lực.

Nhân lực số là yếu tố nền tảng giúp phát triển Chính phủ số, doanh nghiệp số và xã hội số. Đặc biệt trong bối cảnh TMĐT bùng nổ, lực lượng lao động số chất lượng cao sẽ quyết định sự thành công của các mô hình kinh doanh mới, từ logistics, thanh toán số đến kinh tế nền tảng.

Việc đầu tư đúng hướng cho đào tạo, thu hút và quản trị nhân lực số không chỉ giúp các địa phương tăng sức cạnh tranh mà còn nâng cao năng lực phục hồi kinh tế nhờ vào công nghệ và con người. Đây là yếu tố sống còn trong hành trình đưa Việt Nam trở thành quốc gia số.