Cuộc cách mạng không đổ máu của Vladimir Putin

Đối mặt với hạn chế nhiệm kỳ vào năm 2024 và sự giảm tỷ lệ tín nhiệm cũng như sự đình trệ kinh tế, Tổng thống Nga đã đánh một canh bạc bất ngờ nhằm gia tăng sự lựa chọn của mình bằng cách định hình lại hệ thống chính trị: đề xuất những sửa đổi đáng kể nhất đối với Hiến pháp Nga kể từ năm 1993.

Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: Axios

Điểm nổi bật nhất trong những đề xuất sửa đổi này là giảm bớt quyền lực của Tổng thống Nga trong tương lai, gia tăng thêm quyền lực cho Thủ tướng và Quốc hội. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là ông có kế hoạch nghỉ hưu khỏi chính trường. Hầu hết các nhà quan sát đều cho rằng, ông Putin hy vọng có thể cầm quyền từ vị trí khác.

Mở ra hướng đi với nhiều lựa chọn linh hoạt

Sau tuyên bố của Tổng thống Putin, toàn bộ chính phủ từ chức, cho phép ông Putin thay thế Thủ tướng đương nhiệm Dmitry Medvedev bằng một nhà kỹ trị ít được biết đến – Mikhail Mishustin.

Trước đây, ông từng do dự sửa đổi hiến pháp và đã không làm điều đó trong giai đoạn 2000-2009.

Nhưng giờ đã đến lúc. Tỷ lệ tín nhiệm của ông đã giảm sút gần đây và dự báo không có sự tiến triển đáng kể nào với phương Tây trong thời gian trước mắt, nền kinh tế Nga cũng ít có khả năng cải thiện trong vài năm tới. Cuộc bầu cử Duma quốc gia Nga dự kiến diễn ra vào tháng 9/2021 và nhiệm kỳ của ông Putin sẽ hết hạn vào năm 2024.

Vladimir Putin, người nắm quyền dưới con mắt phương Tây là không thân thiện với dân chủ, dường như muốn để lại một trật tự dân chủ hơn cho người kế nhiệm mình.

Một trong số các đề xuất sửa đổi dường như để bảo vệ ông và “vòng tròn” của ông sau khi từ chức. Đó là việc khẳng định sự ưu tiên Hiến pháp Nga lên trên luật pháp và các hiệp ước quốc tế - điều sẽ phát huy tác dụng trong trường hợp xảy ra truy tố quốc tế.

Một đề xuất khác là cấm các công dân mang 2 quốc tịch hoặc có giấy phép cư trú nước ngoài được nắm giữ chức vụ Bộ trưởng, thẩm phán, thống đốc, các thành viên nghị viện. Các Tổng thống tương lai sẽ phải sống ở Nga 25 năm liên tiếp trước khi năm quyền. Đề xuất này cho thấy sự lo ngại của Kremlin về ảnh hưởng của phương Tây.

Nhiều người nhận định, những đề xuất của Putin là một chiến thuật “thí quân mở đường” nhằm mở ra không gian cho các động thái trong tương lai.

Lựa chọn loại bỏ hạn chế nhiệm kỳ Tổng thống – như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã lựa chọn – là nằm ngoài đề xuất. Một khả năng khác – trở thành Tổng thống của liên hiệp Nga và Belarus – cũng dường như khó có khả năng sau khi các cuộc đàm phán gần đây với Tổng thống nước này Alexander Lukashenko, bị đình trệ. Khả năng ông Putin trở thành Thủ tướng sau khi kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2024 cũng không được giới quan sát đánh giá cao.

Một số người cho rằng ông có thể đóng vai trò như Chủ tịch Hội đồng Nhà nước hoặc thậm chí tranh cử Nghị viện để trở thành Thủ tướng – vị trí mà ông từng nắm giữ giai đoạn 2008-2012 sau 2 nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên.

Một cuộc cách mạng không đổ máu?

Năm 2018, khi ông Putin kết thúc nhiệm kỳ Tổng thống 6 năm đầu tiên và tái đắc cử nhiệm kỳ thứ 2 một lần nữa, tầng lớp chính trị xung quanh nước Nga bắt đầu đặt câu hỏi về điều sẽ diễn ra tiếp theo.

Một số học giả đã đề cập tới “Chiến dịch 2024” - năm mà ông Putin phải quyết định ông duy trì quyền lực như thế nào sau khi nhiệm kỳ thứ 2 của ông kết thúc (Hiến pháp hiện hành của Nga quy định Tổng thống không nắm giữ quá 2 nhiệm kỳ liên tiếp).

Chiến dịch này dường như đã chính thức bắt đầu ngày 15/1/2020, khi ông Putin đọc thông điệp liên bang lần thứ 16 trong sự nghiệp chính trị của mình.

Những sửa đổi mà ông Putin đề xuất sẽ không làm sụp đổ cấu trúc của nền dân chủ Nga, nhưng động thái được cân nhắc nhiều nhất của Tổng thống dường như còn ẩn chứa nhiều sự khôn khéo và thận trọng hơn vẻ bề ngoài. Những gì ông đề xuất là thay đổi Hiến pháp theo hướng có thể cho ông thêm sự linh động, chỉnh lại kim đồng hồ đang chạy dần về nhiệm kỳ cuối cùng, cho ông nhiều lựa chọn để tiếp tục là nhà lãnh đạo của Nga, cho dù là ở bất cứ hình thức nào mà ông lựa chọn.

“Ngài muốn một cuộc cách mạng không đổ máu ư? Ông đã tới rồi đó” một trong những người yêu thích ông Putin, Margarita Simonyan – người lãnh đạo mạng lưới truyền hình RT, đăng tải trên Twitter.

Có thể không đổ máu, nhưng cuộc cách mạng ngày 15/1 vẫn có những nạn nhân. Một số nhà phân tích cho rằng, rõ ràng nhất có thể thấy là Thủ tướng Dmitry Medvedev, người cộng tác lâu năm - người đã từng mang nước cho Putin từ khi 2 người đều còn là quan chức cấp tỉnh những năm 1990 ở St. Petersburg.

Sau khi Medvedev tuyên bố ông và toàn bộ chính phủ sẽ từ chức, Putin khi đó đã đề xuất một cách hòa nhã rằng, ông Medvedev có thể nắm giữ một vị trí mới: Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Kremlin, giám sát quốc phòng. Đó là một sự giáng cấp đối với Medvedev, người ít nhất khi xét về vị trí chỉ đứng thứ 2 sau ông Putin trong 8 năm qua.

Dù vậy vẫn có những nhận định trái chiều. “Theo quan điểm của tôi, đây là một nước cờ giữa Putin và Medvedev”, Valeriy Akimenko, một nhà phân tích nước Nga lâu năm hiện làm việc cho Trung tâm nghiên cứu xung đột, nhận định.

“Medvedev không phải là một nhân tố độc lập và cũng không hề có động thái chống lại Putin trong thời gian ông làm Tổng thống. Như trường hợp năm 2008, đây dường như là thỏa thuận đôi bên cùng có lợi giữa 2 người.

Tham vọng lãnh đạo trọn đời?

Một cơ quan “hậu trường” mà Tổng thống Putin nhắc đến ngày 15/1 là Hội đồng Nhà nước. Đây là cơ quan mà ông đã thành lập trong năm đầu tiên cầm quyền, năm 2000, bao gồm những người đứng đầu chính quyền địa phương và các quan chức khác do ông Putin lựa chọn. Về mặt chính thức, Hội đồng Nhà nước đóng vai trò cố vấn cho điện Kremlin, nhưng trong suốt thời gian tồn tại, không có nhiều người hiểu được chức năng thực sự của cơ quan này là gì.

Theo những đề xuất sửa đổi hiến pháp, Hội đồng này sẽ được trao thêm quyền lực mới. “Cần phải làm rõ mọi thứ, để xác nhận tình trạng và vai trò của Hội đồng Nhà nước trong Hiến pháp Nga”, Tổng thống Putin nói.

Ông không nêu chi tiết cụ thể, nhưng đề xuất này khiến các nhà quan sát nhận định sau khi hết nhiệm kỳ vào năm 2024, ông có thể quyết định sẽ nắm vai trò đứng đầu Hội đồng Nhà nước và tiếp tục lãnh đạo nước Nga từ đây.

“Ông Putin dường như đang tính toán trở thành người đứng đầu Hội đồng Nhà nước, cơ quan sẽ được gia tăng quyền lực và trở thành một nền tảng ra quyết định chủ chốt với các thành viên từ chính quyền Tổng thống, chính phủ và các thống đốc”, Tatiana Stanovaya, một chuyên gia tại Trung tâm Carbegie Moscow đăng tải trên trang Facebook.

Cơ quan mới này, với sự điều hành của Putin, có thể đóng vai trò như một Kremlin trong thực tế.

Điều đó, ít nhất là một trong những kịch bản khả thi nhất nổi lên từ địa chấn chính trị mà ông Putin đã tạo ra ngày 15/1.

Cố vấn lâu năm của Putin, Gleb Pavlovsky từng tiết lộ rằng, Putin là nhà chiến thuật và nhà chiến lược sắc sảo. Hơn là cố định một hành trình dài hạn và gắn chặt với nó, ông thích để ngỏ nhiều lựa chọn. Tùy thuộc vào “tâm trạng” của dư luận, các rủi ro ở thời điểm nhất định, khi đó ông mới đặt cược vào chiêu bài trong ngắn hạn, đảm bảo vẫn để lại chỗ có thể trở lại hoặc thay đổi hành trình nếu cần thiết.

Những gì ông dường như không sẵn sàng chịu đựng là những hạn chế nghiêm ngặt về quyền lực của ông, đặc biệt được xây dựng trong Hiến pháp Nga. Điều đó trở nên rõ ràng hơn vào năm 2008, khi những giới hạn nhiệm kỳ trong Hiến pháp buộc ông phải rời vị trí Tổng thống sau 2 nhiệm kỳ liên tiếp.

Sau đó, ông để lại 1 con đường nắm giữ quyền lực với sự thay đổi nhỏ với pháp luật hơn là viết lại Hiến pháp, dù ông rõ ràng có quyền để làm điều đó. Putin tuyên bố năm 2008 rằng ông sẽ chuyển sang vị trí Thủ tướng trong khi Medvedev sẽ nắm giữ vai trò Tổng thống.

Khi lên nắm quyền lực, Medvedev đã cải cách hiến pháp theo đó gia tăng thời hạn nhiệm kỳ Tổng thống từ 4 năm lên 6 năm. Khi nhiệm kỳ 4 năm của Medvedev sắp kết thúc vào cuối năm 2011, ông lại “đứng sang một bên” để ông Putin trở lại làm Tổng thống thêm 2 nhiệm kỳ nữa, lần này là nhiệm kỳ 6 năm.

Vẫn còn 4 năm nữa mới kết thúc nhiệm kỳ hiện nay, nhưng dường như đã đủ “gần” đối với Putin để đặt ra Chiến dịch 2024. Kết quả của nó sẽ phụ thuộc vào các yếu tố mà hiện giờ rất khó dự đoán. Dư luận nước Nga sẽ phản ứng như thế nào đối với triển vọng một nhà lãnh đạo trọn đời? Sự trung thành của giới cấp cao của Nga mạnh mẽ tới đâu để bước vào một giai đoạn mới của “chủ nghĩa Putin”?./.