Thương mại điện tử Việt Nam đối mặt “cuộc đua tiêu chuẩn toàn cầu”

TMĐT đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hoạt động xuất khẩu

“Mở cửa số” cho thương mại xuyên biên giới

Ngày 7/5/2025, EU và Singapore ký Hiệp định Thương mại Kỹ thuật số Liên minh châu Âu (EU) - Singapore (EUSDTA). Đây là hiệp định thương mại số độc lập đầu tiên của EU và cũng là bước tiến chiến lược của hai bên nhằm thiết lập các tiêu chuẩn toàn cầu cho thương mại điện tử (TMĐT), dữ liệu và bảo vệ người tiêu dùng số.

EUSDTA không chỉ là hiệp định song phương, mà còn là mô hình tham chiếu cho các thỏa thuận thương mại số tương lai.

Bộ Công Thương thống kê, kim ngạch TMĐT xuyên biên giới của Việt Nam năm 2024 đạt hơn 6 tỷ USD, chiếm khoảng 10% tổng doanh số TMĐT. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng này đang chững lại do các rào cản kỹ thuật, quy định kiểm soát dữ liệu và thuế.

Việt Nam đã ký 17 FTA, nhiều hiệp định thế hệ mới như CPTPP, EVFTA có chương riêng về TMĐT, nhưng Việt Nam vẫn thiếu một khung pháp lý riêng biệt và tương thích với các tiêu chuẩn số toàn cầu.

Theo TS Võ Thy Trang (Khoa Kinh tế, Học Viện Tài chính), hiện nay Việt Nam vẫn chưa có hiệp định thương mại số độc lập nào tương tự.

Với EUSDTA, doanh nghiệp Singapore sẽ có lợi thế lớn khi tiếp cận thị trường EU với thủ tục đơn giản, dữ liệu lưu chuyển tự do và giao dịch số được công nhận hợp pháp.

"Nếu không nhanh chóng chuẩn hóa luật chơi, doanh nghiệp Việt Nam sẽ bị lép vế ngay cả ở thị trường khu vực. Doanh nghiệp Việt Nam có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng số toàn cầu nếu không đáp ứng được các chuẩn mực mới về dữ liệu và bảo vệ người tiêu dùng", TS Võ Thy Trang nhấn mạnh.

Việt Nam cần làm gì để bắt nhịp?

Theo TS Võ Thy Trang, từ EUSDTA, có thể rút ra những vấn đề Việt Nam cần quan tâm, chú trọng trong thời gian tới, đơn cử: Việt Nam cần đàm phán các hiệp định thương mại số độc lập với các đối tác lớn như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU.

Tiếp đó, cần chuẩn hóa pháp lý và kỹ thuật để đảm bảo TMĐT Việt Nam có thể luân chuyển dữ liệu xuyên biên giới một cách tin cậy.

Nội dung cốt lõi của GDPR (quy định bảo vệ dữ liệu chung). Nguồn: gdpr.eu

Ngoài ra, cần tạo hành lang minh bạch cho giao dịch số và bảo vệ người tiêu dùng, giúp doanh nghiệp Việt Nam đủ điều kiện tham gia sân chơi toàn cầu.

Luật Giao dịch điện tử sửa đổi (2023) đã bước đầu công nhận giá trị pháp lý của chứng từ số, nhưng vẫn còn thiếu các hướng dẫn chi tiết về hóa đơn điện tử xuyên biên giới, lưu trữ dữ liệu và quyền người tiêu dùng.

“Việt Nam cần có khung pháp lý rõ ràng, minh bạch, dễ đối chiếu với tiêu chuẩn EU, nhất là trong bảo vệ dữ liệu cá nhân, minh bạch hóa giao dịch số, và bảo vệ người tiêu dùng xuyên biên giới”, TS Võ Thy Trang nhận định.

Chung quan điểm, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, trong bối cảnh ASEAN thúc đẩy liên kết kinh tế số, Việt Nam hoàn toàn có thể chủ động đề xuất một Hiệp định thương mại số ASEAN, với vai trò dẫn dắt nếu tận dụng được vị thế đang nổi trong khu vực, đặc biệt là sau khi dẫn dắt thành công các sáng kiến về chuyển đổi số trong ASEAN 2020.

Bên cạnh đó, Việt Nam cần nhanh chóng chuẩn hóa hệ thống bảo vệ dữ liệu cá nhân, giao dịch điện tử và an toàn mạng theo hướng minh bạch, có thể đối chiếu được với tiêu chuẩn EU. Điều này đặt ra yêu cầu sửa đổi Luật Giao dịch điện tử và Luật An ninh mạng. Đồng thời, ban hành các nghị định hướng dẫn thi hành chi tiết cho lĩnh vực TMĐT.

Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân là bước đi quan trọng nhưng vẫn còn khoảng cách so với chuẩn GDPR (quy định bảo vệ dữ liệu chung) của EU. Do vậy, Việt Nam cần sớm xây dựng hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ và có thỏa thuận song phương về luân chuyển dữ liệu với các đối tác như EU, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Xây dựng hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ và các thỏa thuận song phương về chuyển giao dữ liệu cũng là bước tiếp theo bắt buộc nếu Việt Nam muốn hội nhập hiệu quả.