Nghịch lý xuất, nhập khẩu gạo của doanh nghiệp Việt

7 tháng năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 5,5 triệu tấn gạo, nhưng giá trị lại sụt giảm do giá bán bình quân chỉ còn 514 USD/tấn.

Trong bối cảnh giá gạo thế giới liên tục trượt dốc, một con số đáng kinh ngạc vừa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố: các doanh nghiệp Việt Nam đã chi đến 1 tỷ USD để nhập khẩu gạo chỉ trong 7 tháng năm 2025. Đây không chỉ là mức tăng đột biến 31,4% so với cùng kỳ năm trước (761 triệu USD), mà còn là lần thứ hai trong lịch sử ngành gạo nước nhà ghi nhận cột mốc nhập khẩu tỷ đô đầy bất ngờ này.

Con số nhập khẩu ấn tượng này diễn ra trong một bức tranh xuất khẩu gạo có phần ảm đạm hơn về giá trị. Mặc dù khối lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam trong 7 tháng năm 2025 vẫn tăng 3,1%, đạt 5,5 triệu tấn, nhưng kim ngạch lại giảm mạnh 15,9%, chỉ dừng ở mức 2,81 tỷ USD. Nguyên nhân chính là do giá xuất khẩu bình quân đã giảm 18,4% so với năm 2024, chỉ còn 514 USD/tấn. Việc xuất khẩu giảm và nhập khẩu tăng lại diễn ra trong bối cảnh giá gạo trên thị trường thế giới đang lao dốc, về mức rất thấp.

Điều đặc biệt hơn, nghịch lý này xảy ra khi Việt Nam vừa tạo nên một cột mốc lịch sử khác trên bản đồ gạo toàn cầu. Theo số liệu mới công bố từ Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, trong nửa đầu năm nay, Việt Nam đã chính thức vượt qua Thái Lan để vươn lên trở thành quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, với 4,72 triệu tấn gạo xuất đi, tăng 3,6%.

Thành công của Việt Nam được lý giải nhờ tốc độ tăng trưởng ổn định và khả năng tận dụng tốt biến động thị trường. Bên cạnh đó, việc tập trung đầu tư vào các loại gạo chất lượng cao như gạo thơm, gạo hữu cơ, và gạo chuyên biệt cho từng thị trường đã góp phần nâng cao giá trị và uy tín của gạo Việt trên trường quốc tế. Trong khi đó, Thái Lan, từng là cường quốc gạo, đã tụt xuống vị trí thứ ba với 3,73 triệu tấn, giảm mạnh 27,3%.

Nguyên nhân được ông Charoen Laothamatas, Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, thừa nhận là do áp lực giá thành cao, chi phí vận hành tăng và sự mạnh lên của đồng baht, khiến các thị trường truyền thống dần chuyển hướng sang những nguồn cung linh hoạt hơn về giá như Việt Nam hoặc Pakistan. Ấn Độ vẫn giữ vững vị trí số một thế giới về xuất khẩu gạo.

Về thị trường xuất khẩu, Philippines vẫn là khách hàng truyền thống lớn nhất của gạo Việt, chiếm 42,6% kim ngạch xuất khẩu gạo của nước ta trong nửa đầu năm, dù giá trị xuất khẩu sang thị trường này giảm 13,5% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, các thị trường châu Phi như Ghana và Bờ Biển Ngà đã bứt phá mạnh mẽ, với mức tăng trưởng lần lượt 53,5% và 96,6% về giá trị xuất khẩu, trở thành hai thị trường lớn tiếp theo với thị phần lần lượt là 11,1% và 10,6%. Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu gạo sang Bangladesh tăng mạnh nhất với mức tăng 188,2 lần, trong khi sang Malaysia lại giảm mạnh nhất 58,5%.

Ông David Dawe, chuyên gia cấp cao về chính sách nông nghiệp tại Tổ chức FAO, nhận định rằng cuộc cạnh tranh trong ngành gạo đã chuyển dịch từ cuộc đua sản lượng sang khả năng tối ưu hóa chi phí và thích nghi với xu hướng tiêu dùng. Ông nhấn mạnh rằng những quốc gia có chính sách linh hoạt và chuỗi cung ứng hiệu quả sẽ là người chiến thắng. Với nguồn cung toàn cầu dự kiến tiếp tục tăng từ các quốc gia sản xuất lớn trong khi nhu cầu có xu hướng chững lại, áp lực cạnh tranh về giá sẽ còn khốc liệt hơn nữa, buộc các nhà xuất khẩu phải điều chỉnh chiến lược để giữ vững thị phần.

Bất chấp con số nhập khẩu kỷ lục, gạo vẫn là một trong sáu mặt hàng nông sản mang lại thặng dư thương mại cao nhất cho Việt Nam trong 7 tháng qua. Điều này cho thấy sự phức tạp và những chuyển dịch chiến lược sâu sắc trong bức tranh ngành gạo Việt Nam, nơi mục tiêu nâng cao giá trị và vị thế xuất khẩu vẫn song hành với nhu cầu nhập khẩu cho các mục đích riêng biệt của thị trường nội địa hoặc phục vụ sản xuất.