Giải pháp nào cho lao động bị nợ, trốn đóng bảo hiểm xã hội?

Người lao động làm thủ tục BHXH tại BHXH TPHCM. Ảnh: Thế Mỹ

Tình trạng doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng còn rất phức tạp

BHXH và bảo hiểm y tế (BHYT) là hai chính sách xã hội quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội. Tuy nhiên, thời gian qua, do tình hình kinh tế khó khăn cũng như cơ quan bảo hiểm chưa có chế tài đủ mạnh nên các doanh nghiệp vẫn tìm cách trốn, nợ đóng BHXH, BHYT cho người lao động (NLĐ).

Là thành phố lớn trong cả nước, tính đến hết tháng 6, TPHCM có hơn 21.500 doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên, tăng gần 1.000 doanh nghiệp so với tháng trước. BHXH TPHCM cũng vừa công bố danh sách đơn vị chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên (số liệu nợ tính đến hết ngày 30/6, cập nhật ủy nhiệm chi đến hết ngày 4/7).

Theo danh sách này, TPHCM có đến 21.515 doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên. Tháng trước, theo số liệu nợ tính đến hết ngày 31/5 (cập nhật ủy nhiệm chi đến hết ngày 8/6), thành phố có 20.673 doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên. Như vậy, tính đến hết tháng 6, TPHCM tăng thêm 842 doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên.

Trong số này, có những đơn vị nợ số tiền chỉ vài triệu đồng. Tuy nhiên, cũng có những doanh nghiệp nợ kéo dài cả trăm tháng với số tiền lên đến hàng chục tỷ đồng. Cao nhất là một đơn vị chậm đóng đến hơn 35 tỷ đồng. Theo BHXH TPHCM, tình trạng doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) rất phức tạp, đã diễn ra nhiều năm. Quy định của pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN tuân theo nguyên tắc đóng - hưởng. Chính vì thế, khi doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng, tất cả các quyền lợi BHXH của người lao động đều bị ảnh hưởng.

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam thì tổng số tiền chậm đóng, trốn đóng BHXH của các cơ quan, đơn vị bình quân giai đoạn 2016 – 2022 là khoảng trên 10.000 tỷ đồng/năm. Xu hướng chậm đóng vẫn tiếp tục tăng trong các năm tới, đặc biệt là trong bối cảnh các đơn vị doanh nghiệp đang bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trong đó nguyên nhân quan trọng đó là các giải pháp, biện pháp hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH vẫn chưa đạt được hiệu quả như kỳ vọng.

Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho biết, BHXH Việt Nam đã luôn chủ động triển khai đồng bộ nhiều biện pháp, đảm bảo thu hồi tối đa các khoản nợ. Đáng chú ý ngành đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, sử dụng hệ thống dữ liệu lớn sẵn có và thường xuyên hoàn thiện, bổ sung các tiêu chí nhận diện rủi ro, từ đó xác định trọng tâm, trọng điểm để tiến hành thanh tra kiểm tra với phạm vi rộng, thanh tra kiểm tra theo phương thức điện tử...

Ngoài ra, BHXH Việt Nam còn tăng cường thanh tra chuyên ngành đóng đối với các đơn vị có dấu hiệu vi phạm, đơn vị nợ đóng; kiểm tra chuyên đề, đột xuất các cơ sở khám chữa bệnh có tỷ lệ chi khám chữa bệnh BHYT cao, gia tăng chi phí bất hợp lý; kiên quyết xử phạt vi phạm hành chính các hành vi vi phạm pháp luật đóng BHXH, BHYT, BHTN; lập hồ sơ kiến nghị khởi tố đối với trường hợp cố tình vi phạm.

Đảm bảo quyền lợi của người lao động

Để đảm bảo quyền lợi của người lao động, đối với những lao động bị doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH, cơ quan BHXH sẽ giải quyết hưởng lương hưu đối với các trường hợp: người lao động đủ điều kiện về tuổi hưởng lương hưu và có thời gian thực đóng BHXH từ đủ 20 năm trở lên (không bao gồm thời gian chưa đóng tiền BHXH) thì được giải quyết hưởng lương hưu theo quy định của chính sách tại thời điểm đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Khi khoản tiền BHXH chưa đóng được đóng bù bởi doanh nghiệp hoặc nguồn tài chính khác, thì sẽ tính bổ sung thời gian đóng BHXH (nếu có) để điều chỉnh lại mức hưởng theo quy định của chính sách tại thời điểm hưởng lương hưu đã giải quyết trước đó, và chi trả bổ sung chênh lệch mức hưởng cho người lao động kể từ thời điểm đã hưởng.

Người lao động đủ điều kiện về tuổi hưởng lương hưu, có thời gian thực đóng BHXH từ đủ 10 năm đến dưới 20 năm (không bao gồm thời gian chưa đóng tiền BHXH) nếu có nguyện vọng, thì được đóng BHXH tự nguyện một lần cho những năm còn thiếu, để đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Đối với chế độ BHXH một lần, trường hợp người lao động ra nước ngoài để định cư; bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng; Công an, Bộ đội khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu, thì cơ quan BHXH sẽ thanh toán tiền BHXH một lần dựa trên thời gian thực đóng. Sau này, khi công ty đóng bù, cơ quan BHXH sẽ chi trả bổ sung.

Trường hợp đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 20 năm đóng BHXH (tính cả thời gian chưa đóng tiền BHXH): Cơ quan BHXH sẽ thanh toán tiền BHXH một lần dựa trên thời gian thực đóng. Sau này, khi công ty đóng bù, cơ quan BHXH sẽ chi trả bổ sung.

Trường hợp tham gia BHXH bắt buộc sau một năm nghỉ việc, hoặc tham gia BHXH tự nguyện sau một năm không tiếp tục đóng, mà chưa đủ 20 năm (tính cả thời gian chưa đóng tiền BHXH), muốn rút BHXH 1 lần, cơ quan BHXH cũng sẽ thanh toán tiền BHXH một lần dựa trên thời gian thực đóng, sau này, khi công ty đóng bù sẽ chi trả bổ sung.

Về chế độ thai sản, người lao động sẽ được cơ quan BHXH giải quyết hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe dựa trên thời gian thực đóng BHXH đã được xác nhận, tức tạm thời chưa tính thời gian người lao động đi làm nhưng chưa được công ty đóng BHXH.

Trường hợp sinh con, nhận nuôi con nuôi, mang thai hộ, nếu người lao động có thời gian đóng BHXH vào quỹ ốm đau, thai sản (không bao gồm thời gian chưa đóng tiền BHXH) mà đủ 6 tháng trở lên hoặc 3 tháng trở lên (nếu trong quá trình mang thai từng phải nghỉ thai yếu), thì cơ quan BHXH vẫn giải quyết chế độ thai sản tại thời điểm người đó sinh con, nhận nuôi con nuôi, nhận con...