Siết chặt điều kiện vận hành nền tảng thương mại điện tử

Cấm các sàn TMĐT sử dụng thuật toán ưu tiên hiển thị sản phẩm nếu không công khai rõ ràng tiêu chí sắp xếp

Minh bạch thuật toán để ngăn thiên vị hiển thị

Hiện dự thảo Luật TMĐT đang trong quá trình lấy ý kiến rộng rãi từ các chuyên gia, doanh nghiệp và người tiêu dùng trước khi trình Quốc hội xem xét. Ý kiến đóng góp sẽ được Bộ Công Thương tiếp thu đầy đủ vào hoàn thiện dự thảo, hướng tới việc xây dựng hành lang pháp lý vững chắc, đồng bộ, phù hợp với xu thế phát triển của nền kinh tế số.

Một trong những điểm nổi bật của dự thảo Luật TMĐT vừa được Bộ Công Thương công bố là quy định cấm các sàn TMĐT sử dụng thuật toán ưu tiên hiển thị sản phẩm nếu không công khai rõ ràng tiêu chí sắp xếp.

Theo dự thảo, các nền tảng TMĐT sẽ không được phép vận hành cơ chế hiển thị thiên vị cho một nhóm nhà bán hàng cụ thể, trừ khi tiêu chí sắp xếp được công bố minh bạch, dễ tiếp cận và rõ ràng cho người tiêu dùng.

Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, việc thiếu minh bạch trong thuật toán gợi ý có thể dẫn đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyền lợi của doanh nghiệp nhỏ và người tiêu dùng.

Trên thực tế, nhiều người tiêu dùng phản ánh tình trạng một số sản phẩm “được đẩy lên đầu” không phản ánh chất lượng thực tế, khiến họ mất niềm tin vào tính công bằng của nền tảng.

Đại diện Trung tâm eComDX (Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương) hướng dẫn nhà bán hàng, hộ kinh doanh tham gia thị trường TMĐT.

Nhiều hành vi bị nghiêm cấm nhằm lập lại trật tự số

Bên cạnh quy định về thuật toán, dự thảo cũng liệt kê cụ thể nhiều hành vi bị cấm trong lĩnh vực TMĐT, hướng tới xây dựng một thị trường minh bạch và lành mạnh.

Cụ thể, các tổ chức, cá nhân sẽ bị cấm lợi dụng danh nghĩa TMĐT để huy động vốn trái phép hoặc lừa đảo khách hàng. Hành vi gian dối trong khai báo thông tin với cơ quan quản lý nhà nước cũng bị nghiêm cấm.

Dự thảo cũng cấm tổ chức kinh doanh theo mô hình đa cấp khi chưa được cấp phép hợp pháp, một mô hình vốn gây nhiều tranh cãi và tiềm ẩn rủi ro cho người tiêu dùng.

Ngoài ra, nền tảng TMĐT không được kinh doanh, hỗ trợ kinh doanh các mặt hàng thuộc danh mục cấm, bao gồm hàng giả, hàng lậu, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng không rõ nguồn gốc, hàng quá hạn hoặc không đảm bảo chất lượng.

Dự thảo quy định, chỉ những sàn TMĐT đã hoàn tất thủ tục pháp lý, đáp ứng đầy đủ điều kiện theo quy định pháp luật mới được phép hoạt động.

Đặc biệt, cấm hành vi ép buộc người tiêu dùng phải đăng ký hoặc sử dụng một nền tảng nhất định như điều kiện để được cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ, hành vi này tiềm ẩn yếu tố độc quyền trong môi trường số.

Ngoài ra, các nền tảng cũng không được chặn, làm sai lệch hoặc cố tình xóa thông tin đánh giá của người tiêu dùng, trừ trường hợp các nội dung đó vi phạm pháp luật, chuẩn mực đạo đức hoặc thuần phong mỹ tục.

Theo TS Võ Thy Trang (Khoa Kinh tế, Học viện Tài chính) việc quy định các hành vi cấm trong dự thảo Luật TMĐT là cần thiết. Thực tế đã có nhiều vụ vi phạm trong TMĐT mà cơ quan chức năng gặp khó khăn vì nền tảng thiếu minh bạch hoặc không chịu hợp tác. Khung pháp lý cụ thể sẽ là công cụ hỗ trợ hữu hiệu để xử lý kịp thời các hành vi vi phạm.

Tạo hành lang pháp lý cho TMĐT phát triển bền vững

Theo Bộ Công Thương, việc xây dựng Dự thảo Luật TMĐT lần này xuất phát từ yêu cầu thực tiễn khi TMĐT ngày càng phát triển và tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế - xã hội.

Quy mô thị trường TMĐT Việt Nam năm 2024 và dự báo năm 2025

Cục TMĐT và Kinh tế số cho biết, việc siết chặt các quy định là cần thiết nhằm xây dựng một hệ sinh thái TMĐT minh bạch, công bằng, nơi quyền lợi người tiêu dùng được bảo vệ và các doanh nghiệp cạnh tranh trên cơ sở chất lượng, dịch vụ.

Theo Bộ Công Thương, thị trường TMĐT Việt Nam đạt mức gần 25 tỷ USD trong năm 2024, tăng khoảng 20% so với năm trước, cao hơn mức dự báo của Google – Temasek - Bain & Company (22 tỷ USD). Tuy nhiên, số lượng vi phạm theo đó cũng gia tăng, với hơn 1.600 vụ việc được lực lượng quản lý thị trường phát hiện, chủ yếu liên quan đến hàng giả, hàng nhái và vi phạm quyền lợi người tiêu dùng.

Mục tiêu TMĐT năm 2025 tiếp tục đạt 25 tỷ USD (tăng trưởng giữ mức 20 %) . Tuy nhiên, dữ liệu của Statista và PS Market Research cho thấy, thị trường bán lẻ TMĐT nội địa đạt khoảng 16 - 18 tỷ USD trong năm 2024 - 2025, với tốc độ tăng CAGR dự kiến khoảng 10% từ 2025 đến 2029.

TS Võ Thy Trang cho rằng, quy định cấm ưu tiên hiển thị nếu không công khai tiêu chí là bước đi đúng hướng. Thuật toán đang chi phối hành vi tiêu dùng trên sàn TMĐT. Nếu thiếu minh bạch, nó có thể trở thành công cụ thao túng thị trường, gây bất lợi cho doanh nghiệp yếu thế”.