Ngành tôm Việt Nam tìm giải pháp ứng phó trước sức ép tăng thuế từ Mỹ

TS. Lê Quang Minh (Khoa Kinh tế và Kinh doanh quốc tế, Trường Đại học Kinh tế – ĐHQG Hà Nội)

Ông đánh giá thế nào về mức thuế 35,29% vừa được Mỹ công bố, điểm bất thường của việc áp thuế lần này có gì khác so với các kỳ trước?

Đây là kết quả bất ngờ và đáng lo ngại. Việc áp mức 35,29% cho Công ty cổ phần thủy sản Sóc Trăng (STAPIMEX) và 22 doanh nghiệp khác là con số cao đột biến, bất thường. Mức này không phản ánh đúng thực tiễn và đi ngược lại kết quả các kỳ trước. Điểm bất thường lớn nhất là sự nhảy vọt của mức thuế; Việt Nam từng duy trì mức thấp, thậm chí 0% trong nhiều kỳ. Điều này chưa từng có tiền lệ. Có thể, do thay đổi phương pháp tính hoặc sai sót dữ liệu, như Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) nhận định.

Quyết định sơ bộ này sẽ ảnh hưởng thế nào tới hoạt động xuất khẩu tôm của Việt Nam trong ngắn hạn và dài hạn, thưa ông?

Trong ngắn hạn, mức thuế có thể tạo cú sốc tâm lý lớn, khiến đơn hàng sang Mỹ gần như "đóng băng". Doanh nghiệp bị áp thuế cao không thể cạnh tranh về giá. Nhà nhập khẩu Hoa Kỳ chần chừ, gây gián đoạn chuỗi cung ứng. Việc doanh nghiệp "chạy nước rút" xuất hàng tháng 4/2025 chỉ là giải pháp tình thế.

Về dài hạn, nếu mức thuế 35,29% được áp chính thức, thì đây là đòn giáng mạnh vào ngành tôm. Việt Nam có nguy cơ mất vị thế và thị phần tại thị trường lớn nhất của mình. Nhà nhập khẩu Mỹ sẽ chuyển sang các đối thủ như Ecuador (chỉ chịu thuế 10%), Ấn Độ, Indonesia và ảnh hưởng kim ngạch xuất khẩu và tác động dây chuyền đến hàng trăm nghìn lao động, nông dân.

Theo ông, nguyên nhân nào khiến Mỹ nâng thuế mạnh lần này và liệu có cơ hội để Bộ Thương mại Mỹ (DOC) điều chỉnh trong kết luận cuối cùng không?

Nguyên nhân có thể do sai sót trong thu thập, phân tích số liệu của DOC. Nhưng sâu xa hơn là: trong bối cảnh "cuộc chơi thuế quan toàn cầu", Mỹ gia tăng bảo hộ ngành sản xuất trong nước. Áp thuế cao có thể là bước đi chiến lược để tái định hình bản đồ cung ứng tôm tại thị trường của họ, tạo lợi thế cho đối thủ như Ecuador (chỉ chịu thuế 10%), hoặc chính ngành tôm nội địa.

Dù vậy, tôi cho rằng, hoàn toàn có cơ sở để hy vọng vào khả năng điều chỉnh. Kết quả sơ bộ và kết quả cuối cùng có thể khác nhau. Cơ sở lớn nhất là VASEP và các doanh nghiệp tin rằng có sai sót trong tính toán của DOC. Thời gian từ nay đến khi có kết luận cuối cùng là quan trọng để phía Việt Nam cung cấp dữ liệu chính xác, lập luận. Sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ, hiệp hội là yếu tố then chốt.

Việt Nam từng phản biện thành công các vụ kiện tôm trước đây. Gần đây nhất tháng 10/2024, thuế nhập khẩu duy trì ở mức thấp 2,84%. Thậm chí Công ty Thông Thuận từ mức thuế 221,82% tháng 10/2024 đã xuống 0% thời điểm này.

Nếu mức thuế 35,29% chính thức, Việt Nam có thể mất bao nhiêu thị phần tại Mỹ và nhóm doanh nghiệp/sản phẩm nào chịu ảnh hưởng nặng nhất?

Rất khó đưa ra con số chính xác, nhưng chắc chắn sự sụt giảm sẽ rất đáng kể. Với mức chênh lệch giá do thuế gây ra hơn 35%, tôm Việt Nam gần như không thể cạnh tranh với tôm Ecuador (thuế thấp hơn nhiều, chi phí tốt). Thị phần mất đi sẽ nhanh chóng rơi vào tay đối thủ cạnh tranh này. Đây không phải câu chuyện mất 5-10% thị phần, mà có thể là sự sụt giảm nghiêm trọng, đẩy Việt Nam ra khỏi nhóm các nhà cung cấp hàng đầu tại Mỹ.

Về đối tượng thì nhóm 23 doanh nghiệp (gồm STAPIMEX và 22 công ty khác) bị áp mức thuế 35,29% sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp, nặng nề nhất. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, năng lực tài chính yếu cũng rất dễ tổn thương.

Trong phân khúc sản phẩm thì tôm nguyên liệu, tôm đông lạnh phổ thông (nơi cạnh tranh chủ yếu bằng giá) chịu nặng nhất. Ngược lại, các sản phẩm giá trị gia tăng, chế biến sâu, có thương hiệu riêng có thể ít bị ảnh hưởng hơn.

Theo ông trước bối cảnh này, các doanh nghiệp Việt Nam nên có chiến lược gì để đối phó?

Tôi cho rằng ưu tiên hàng đầu là sự đoàn kết và phối hợp chặt chẽ giữa các doanh nghiệp. Cần hợp tác tích cực với VASEP, luật sư và Bộ Công Thương để rà soát lại toàn bộ dữ liệu gửi DOC, từ đó phát hiện và xử lý điểm chưa hợp lý. Đồng thời, chủ động chuẩn bị hồ sơ, lập luận phản biện để kịp thời gửi trong giai đoạn bình luận trước khi DOC đưa ra kết luận cuối cùng. Song song đó, giữ liên lạc, giải thích và trấn an các đối tác nhập khẩu tại Mỹ là rất quan trọng.

Còn về phía Chính phủ, hiệp hội, cần có những kiến nghị gì và việc đa dạng hóa thị trường có phải là giải pháp khả thi?

Cần chiến lược ứng phó tổng thể, quyết liệt. Trên phương diện pháp lý và ngoại giao, Chính phủ và Bộ Công thương cần đẩy mạnh đấu tranh ở cấp cao nhất. Hỗ trợ VASEP và doanh nghiệp trong cuộc chiến pháp lý tại Mỹ. Ban hành chính sách hỗ trợ nhằm giúp doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tăng cường xúc tiến thương mại, xây dựng và quảng bá thương hiệu "Tôm Việt Nam" gắn với chất lượng, bền vững. Cuối cùng, siết chặt kiểm soát nội bộ, đặc biệt về nguồn gốc xuất xứ và chống gian lận thương mại là điều bắt buộc.

Đa dạng hóa thị trường không chỉ khả thi mà còn là con đường sống còn. Sự phụ thuộc quá lớn vào một thị trường tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thực tế số liệu xuất khẩu đầu năm 2025 đã phản ánh tín hiệu tích cực từ các thị trường như Nhật Bản, EU, Hàn Quốc hay Úc. Việc tận dụng các Hiệp định thương mại tự do cũng tạo ra lợi thế.

Tuy vậy, quá trình đa dạng hóa không thể thực hiện trong thời gian ngắn, bởi Mỹ vẫn là thị trường khổng lồ chưa có đối tác đơn lẻ nào thay thế hoàn toàn. Cần một chiến lược dài hơi với đầu tư bài bản từ nghiên cứu thị trường, phát triển sản phẩm đến xây dựng hệ thống phân phối. Mở rộng và làm chủ nhiều thị trường cùng lúc là hướng đi chiến lược bắt buộc nếu ngành tôm muốn phát triển bền vững.

Xin cảm ơn ông!