Bài 3: Cửa khẩu thông minh - Hiện thực hóa mục tiêu “cửa khẩu kiểu mẫu”

Triển khai theo lộ trình

Trong khuôn khổ chuyến thăm và làm việc của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Trung Quốc vào tháng 6/2023, UBND tỉnh Lạng Sơn (Việt Nam) và Chính quyền Khu Tự trị Dân tộc Choang (Quảng Tây, Trung Quốc) đã ký kết Thỏa thuận khung về thúc đẩy xây dựng thí điểm Cửa khẩu thông minh.

Sau khi Đề án thí điểm xây dựng Cửa khẩu thông minh được Thủ tướng phê duyệt, tỉnh Lạng Sơn đã thành lập Ban Chỉ đạo khẩn trương triển khai ngay công việc, lên phương án đầu tư các dự án thuộc phạm vi Đề án… Trên cơ sở các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, UBND tỉnh Lạng Sơn cũng ban hành Kế hoạch số 239/KH-UBND triển khai thực hiện Đề án với nội dung và lộ trình thực hiện cụ thể.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu Lạng Sơn cần đi đầu trong triển khai cửa khẩu thông minh với phía Trung Quốc và nhân rộng ra các cửa khẩu, địa phương khác. Ảnh: VGP/Nhật Bắc.

Với tổng mức đầu tư gần 8.000 tỷ đồng, Đề án Cửa khẩu thông minh tại đường chuyên dụng vận chuyển hàng hóa khu vực mốc 1119-1120 và đường chuyên dụng vận chuyển hàng hóa khu vực mốc 1088/2-1089 thuộc cặp cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Việt Nam) - Hữu Nghị Quan (Trung Quốc) chia làm 2 giai đoạn, trong đó giai đoạn 1 xây dựng cơ sở hạ tầng từ quý III/2024 đến hết quý II/2026; giai đoạn 2 thực hiện thí điểm từ quý III/2026 đến hết quý III/2029.

Ngày 14/11/2024, UBND tỉnh Lạng Sơn (Việt Nam) và Chính phủ nhân dân Khu tự trị dân tộc Choang đã tổ chức lễ ký kết trực tuyến Bản ghi nhớ về cơ chế gặp gỡ, trao đổi định kỳ cùng xây dựng thí điểm Cửa khẩu thông minh.

Đặc biệt, để Cửa khẩu thông minh được triển khai hiệu quả, tỉnh Lạng Sơn đã nhiều lần tổ chức đoàn đi khảo sát thực tế tại cảng Khâm Châu; cửa khẩu Cam Kỳ, Mao Đô, Nội Mông Cổ và Cửa khẩu thông minh tại Thị Bằng Tường, Quảng Tây… Cùng với đó, việc đẩy nhanh tiến độ thi công Dự án mở rộng đường chuyên dụng XNK hàng hóa (giai đoạn I) từ 4 làn lên 6 làn xe, tiến tới hoàn thiện các thủ tục để điều chỉnh mở rộng thành 14 làn xe như chỉ đạo của Chính phủ đang được gấp rút hoàn thành tại khu vực cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị.

Hiện, tỉnh Lạng Sơn đã khởi công 2/3 dự án của Đề án như: Dự án Đầu tư xây dựng nhà làm việc liên ngành cho các lực lượng chức năng tại đường chuyên dụng vận chuyển hàng hóa mốc 1088/2-1089 và dự án Mở rộng đường vận chuyển hàng hóa chuyên dụng khu vực mốc 1119-1120 cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (từ 6 làn lên 14 làn).

Nhằm đảm bảo tiến độ và chất lượng thi công, tỉnh Lạng Sơn đề nghị Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng tỉnh Lạng Sơn cùng các nhà thầu, đơn vị tư vấn giám sát khẩn trương huy động tối đa nguồn lực, thiết bị, tổ chức thi công bài bản, tuân thủ nghiêm các yêu cầu về kỹ thuật, tiến độ, an toàn và bảo vệ môi trường. Tiếp tục đẩy nhanh tiến độ các dự án thành phần khác thuộc Đề án. Tỉnh Lạng Sơn yêu cầu các đơn vị liên quan cần tích cực hoàn thiện hồ sơ, thủ tục pháp lý cho dự án mở rộng đường vận chuyển hàng hoá chuyên dụng khu vực mốc 1119 – 1120. Đồng thời tập trung đầu tư hoàn chỉnh hệ thống hạ tầng sử dụng vốn đầu tư công, thu hút nguồn lực xã hội hóa xây dựng bến bãi, lắp đặt trang thiết bị hiện đại, đảm bảo đưa toàn bộ hạ tầng vào vận hành đồng bộ trước quý II/2026.

Dự án Khu trung chuyển hàng hóa thuộc KKTcửa khẩu Đồng Đăng - Lạng Sơn được xây dựng tại xã Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn.

Ông Hồ Tiến Thiệu, Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn cho biết, tỉnh Lạng Sơn đang tập trung vào đầu tư cơ sở hạ tầng để kết nối với Cửa khẩu thông minh thông qua việc triển khai các tuyến đường giao thông. Đặc biệt là các tuyến cao tốc, triển khai các khu trung chuyển hàng hóa, các dự án bến bãi nhằm tăng năng lực thông quan, giúp cho hàng hóa của Việt Nam giảm được các chi phí về logistics. Từ đó hàng hóa giao thương giữa Việt Nam - Trung Quốc cũng như hàng hóa của nước thứ 3 được thông quan qua các cửa khẩu của tỉnh Lạng Sơn một cách thuận lợi, nhanh chóng, giảm được chi phí, thời gian, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Cửa khẩu thông minh là mô hình tổ chức và hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước tại khu vực cửa khẩu dựa trên ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại vào quá trình giao nhận hàng hóa XNK. Mô hình này được trang bị hệ thống quản lý biên giới hiện đại sử dụng các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), nhận diện sinh trắc học, phân tích dữ liệu, blockchain,… để tối ưu hóa việc kiểm soát dòng người, hàng hóa qua biên giới, đảm bảo an ninh. Đáng chú ý, Cửa khẩu thông minh là việc hướng đến phương thức vận chuyển bằng xe tự hành AGV trên mặt đất (xe không người lái, vận hành trên băng chuyền phục vụ thông quan 24/24…).

Ngoài ra, để triển khai các nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao tại Quyết định số 865/QĐ-TTg, Bộ Tài chính đã thực hiện xây dựng Kế hoạch và ban hành Quyết định số 2521/QĐ-BTC ngày 24/10/2024 giao các đơn vị thuộc Bộ Tài chính triển khai thực hiện các nhiệm vụ theo đúng chức năng, thẩm quyền. Đồng thời Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) cũng là ban hành Quyết định số 2613/QĐ-TCHQ ngày 8/11/2024 triển khai thực hiện Cửa khẩu thông minh. Đáng chú ý, ngày 6/6/2025, Cục Hải quan đã có công văn đề nghị Chi cục Hải quan khu vực VI quyết liệt triển khai Cửa khẩu thông minh.

Nỗ lực vì một hạ tầng thông minh

Cửa khẩu thông minh không chỉ là một sáng kiến, dự án hạ tầng của địa phương, mà còn là bước cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, thể hiện sự tiên phong của Lạng Sơn trong chuyển đổi số và biểu tượng của đổi mới, sáng tạo.

Là mô hình mới, chưa từng có tiền lệ nên trong quá trình triển khai Cửa khẩu thông minh, tỉnh Lạng Sơn cũng gặp không ít những khó khăn, vướng mắc liên quan đến cơ chế, quy định. Trong bối cảnh ấy, Nghị quyết số 57-NQ/TW ra đời như “bệ đỡ” để giúp Lạng Sơn tháo gỡ những khó khăn vướng mắc liên quan.

Đánh giá về vấn đề này, đại diện Chi cục Hải quan khu vực VI cho rằng, Nghị quyết số 57-NQ/TW là cơ sở pháp lý, định hướng rất quan trọng để triển khai Cửa khẩu thông minh. Bởi đây là mô hình thí điểm đầu tiên trên cả nước, trong bối cảnh hiện nay được đánh giá là rất phù hợp, khi gắn với Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Do đó, mô hình Cửa khẩu thông minh gắn với chuyển đổi số, gắn với việc vận hành liên tục 24/7, sẽ góp phần thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động XNK theo định hướng về đổi mới sáng tạo mà Bộ Chính trị đề ra.

Được biết, tỉnh Lạng Sơn đang xây dựng cơ chế thu hút, huy động khoảng 14.000 tỷ đồng nguồn vốn ngoài ngân sách để đầu tư các dự án trong KKT cửa khẩu, phấn đấu đến năm 2030, phát triển KKT cửa khẩu thành Trung tâm kinh tế cửa khẩu hiện đại, năng động, xanh. Trong đó, đặt mục tiêu, cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị trở thành “cửa khẩu kiểu mẫu”, cửa khẩu Tân Thanh đóng vai trò là “Trung tâm thương mại nông nghiệp”, là khu kinh tế, thương mại, dịch vụ và du lịch quan trọng của tỉnh.

Tuyến liên vận đường sắt quốc tế ga Đồng Đăng sẽ trở thành tuyến vận tải đường dài có tính cạnh tranh cao dựa trên dịch vụ logistics và dịch vụ hỗ trợ thông minh, hiện đại, tương xứng với sự phát triển của dịch vụ đường sắt các nước ASEAN.

Được kỳ vọng khi đưa vào vận hành Cửa khẩu thông minh sẽ giúp giảm chi phí logistics từ 10-20%, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho DN. Bà Nguyễn Thị Kim Oanh, đại diện một DN XK qua địa bàn cho rằng, mô hình này sẽ nâng cao năng lực, hiệu suất thông quan hàng hoá; công khai, minh bạch, giảm chi phí cho các DN, đảm bảo lưu thông hàng hóa, không đứt gẫy chuỗi cung ứng khi có diễn biến bất ngờ xảy ra.

Công viên Logistics Viettel tại Lạng Sơn.

Còn theo ông Lê Hồng Giang, Giám đốc công viên Logistics Viettel Lạng Sơn, hiện đơn vị đang ứng dụng những công nghệ hiện đại, tiên tiến như hệ thống cổng thông minh tự động (Smart gate) tích hợp hệ thống phân luồng xe, công nghệ xử lý ảnh và trí tuệ nhân tạo chủ động nhận diện biển số xe, mã container và dữ liệu sinh trắc học của tài xế; sử dụng băng tải telescopic thay vì nhân công trực tiếp, giúp giảm thời gian chuyển hàng giữa 2 container; công nghệ Digital Twin, mô phỏng 1:1 hoạt động ở bãi thông quan lên màn hình kiểm soát tập trung… Tất cả đều đã sẵn sàng kết nối với Cửa khẩu thông minh.

Ông Lê Hồng Giang cho biết, công viên Logistics Viettel Lạng Sơn mong muốn được kết nối với hệ thống đường sắt, đường cao tốc và Cửa khẩu thông minh để tạo ra hạ tầng logistics cho tất cả DN. Với mục tiêu giảm chi phí logistics từ 10-20%, tạo điều kiện thuận lợi cho DN, công viên Logistics Viettel Lạng Sơn đã đầu tư các công nghệ mới nhất để đảm bảo thời gian xử lý hàng hóa tối ưu nhất. Đặc biệt, công viên Logistics Viettel Lạng Sơn đã xây dựng nền tảng số tại công viên và sẵn sàng kết nối API với Cửa khẩu thông minh.

Dự báo, khi hoàn thiện Cửa khẩu thông minh vào năm 2030, năng lực thông quan sẽ tăng gấp 4-5 lần so với hiện nay, đạt từ 3.000-3.500 xe/ngày tại khu vực mốc 1119-1120 và từ 2.000-2.500 xe/ngày tại khu vực mốc 1088/2-1089. Điều này giúp giảm chi phí logistics, ước tính tiết kiệm hơn 4.900 tỷ đồng vào năm 2027 và trên 9.800 tỷ đồng vào năm 2030.

Đánh giá tiến độ thực hiện Cửa khẩu thông minh, hiện Cục Hải quan đã trình Bộ Tài chính dự thảo Thỏa thuận giữa Bộ Tài chính (Việt Nam) và Tổng cục Hải quan Trung Quốc thống nhất về chủng loại hàng hóa XNK; nội dung phương thức, tần suất tiếp nhận, xử lý dữ liệu thông tin tờ khai hải quan đối với hàng hóa XNK, phương tiện vận tải qua lại giữa hai bên để triển khai thực hiện thí điểm Cửa khẩu thông minh giữa tỉnh Lạng Sơn (Việt Nam) và tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc). Bên cạnh đó, Ban Giám sát quản lý về hải quan (Cục Hải quan) đang xây dựng dự thảo trình Thủ tướng về việc ban hành quy trình tạm thời về quy trình thủ tục hải quan và giám sát hải quan đối với hàng hóa XNK qua Cửa khẩu thông minh. Tuy nhiên việc xây dựng quy trình tạm thời liên quan chặt chẽ đến việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng, do đó, Cục Hải quan cho rằng, chính quyền tỉnh Lạng Sơn cần sớm hoàn thiện việc xây dựng cơ sở hạ tầng đảm bảo kịp tiến độ hoàn thành giai đoạn 1 của Đề án vào Quý II/2026. Đồng thời, để đảm bảo tránh lãng phí trong việc đầu tư công, Cục Hải quan đã chỉ đạo Chi cục Hải quan khu vực VI báo cáo, tham mưu cho UBND tỉnh Lạng Sơn trong việc quy hoạch khu vực Cửa khẩu thông minh, xác định rõ nhu cầu đầu tư các trang thiết bị phục vụ công tác giám sát hải quan tại khu vực cửa khẩu theo đúng quy định.