Thương mại điện tử xanh: Cần luật hóa và khuyến khích thực chất để đi vào đời sống

Các nền tảng TMĐT được khuyến khích sử dụng dấu hiệu nhận diện như “xanh”, “bền vững”, “có trách nhiệm” cho sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường. Đồ họa: TT

Rào cản chi phí và thiếu chính sách khuyến khích

TMĐT Việt Nam đang bùng nổ với quy mô ước đạt 25 tỷ USD trong năm 2024, chiếm gần 10% tổng doanh thu bán lẻ toàn quốc. Nhưng cùng với sự phát triển đó là hàng loạt thách thức về môi trường như rác thải bao bì, khí thải từ vận chuyển…

Theo kinh nghiệm quốc tế, lượng rác thải từ TMĐT cao hơn nhiều lần so với thương mại truyền thống. Cụ thể, Hàn Quốc ghi nhận lượng rác thải từ TMĐT cao gấp gần 5 lần.

Tại Mỹ, lượng giấy carton tiêu thụ trong TMĐT cao gấp 7 lần. Trung Quốc từng có năm phát sinh gần 2 triệu tấn rác thải nhựa từ giao hàng TMĐT. Tình trạng tương tự có thể xảy ra tại Việt Nam nếu không kịp thời có các chính sách kiểm soát và định hướng rõ ràng.

Nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường, Bộ Công Thương đã đưa nội dung "TMĐT xanh và bền vững" vào dự thảo Luật TMĐT sửa đổi, đồng thời lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp để hoàn thiện quy định pháp lý.

Dự thảo Luật TMĐT bước đầu đề xuất một số ưu đãi cho các dự án TMĐT xanh tại Điều 39. Theo đó, các dự án mới hoặc đang hoạt động nếu đáp ứng tiêu chí phát triển xanh, bền vững sẽ được hưởng ưu đãi đặc biệt trong suốt vòng đời còn lại.

Ngoài ra, các nền tảng TMĐT được khuyến khích sử dụng dấu hiệu nhận diện như “xanh”, “bền vững”, “có trách nhiệm” cho sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, nhiều cơ quan cho rằng cần điều chỉnh cách thể hiện các quy định theo hướng khuyến khích, tránh bắt buộc, vì hiện tại các hướng dẫn chưa phải là văn bản quy phạm pháp luật.

Cụ thể, Bộ Tư pháp đề nghị sửa khoản 3 Điều 43 để tránh đưa ra yêu cầu mang tính bắt buộc trong khi cơ sở pháp lý chưa đầy đủ. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đề xuất bổ sung quy định khuyến khích các nền tảng TMĐT sử dụng vật liệu tái chế, ít phát thải trong khâu đóng gói, vận chuyển.

Theo phản ánh từ một số sàn TMĐT, vấn đề phát triển xanh là cần thiết nhưng khó triển khai nếu thiếu các chính sách khuyến khích cụ thể từ Nhà nước. Việc chuyển đổi sang TMĐT xanh hiện đối mặt với chi phí cao và khó khăn trong đo lường hiệu quả thực tế.

“Trường hợp không có chính sách khuyến khích rõ ràng được quy định trong dự thảo luật, việc phát triển TMĐT xanh và bền vững sẽ gặp nhiều khó khăn và rào cản trong quá trình thực thi”, đại diện một sàn TMĐT nêu ý kiến.

Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM) cũng cho rằng, cơ quan soạn thảo dự thảo Luật TMĐT cần tham khảo thêm dữ liệu từ các tổ chức quốc tế như Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) hay Mạng lưới giám sát buôn bán động, thực vật hoang dã, là liên minh chiến lược giữa WWF và Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (TRAFFIC) để làm rõ tác động môi trường từ TMĐT, đồng thời bổ sung vào Tờ trình gửi Quốc hội thông tin về tình trạng buôn bán động, thực vật hoang dã trên môi trường trực tuyến.

Xác lập mục tiêu rõ ràng, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi

Theo Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, Bộ Công Thương đặt mục tiêu doanh số TMĐT tăng 20 - 30% mỗi năm và chiếm 20% tổng mức bán lẻ cả nước. Đồng thời, phấn đấu tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng TMĐT đạt trên 70% và tỷ lệ doanh nghiệp đáp ứng bộ tiêu chí quốc gia về TMĐT bền vững đạt 60%.

Đáng chú ý, kế hoạch này cũng định hướng phát triển TMĐT theo hướng xanh, tuần hoàn và bền vững. Cụ thể: Giảm tỷ lệ sản phẩm sử dụng bao bì nhựa xuống dưới 45%; nâng tỷ lệ sử dụng bao bì tái chế lên ít nhất 50%; ít nhất 45% doanh nghiệp TMĐT sử dụng năng lượng sạch trong logistics; 50% doanh nghiệp TMĐT áp dụng tiêu chuẩn đóng gói xanh.

Để đạt các mục tiêu trên, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế quản lý TMĐT và xây dựng bộ tiêu chí quốc gia đánh giá TMĐT bền vững. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương sẽ đưa ra các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính giúp doanh nghiệp tự xây dựng và thực hiện các giải pháp TMĐT bền vững nhằm giảm lượng rác thải từ quá trình sản xuất và vận chuyển, tạo ảnh hưởng tích cực đến môi trường trong các giao dịch TMĐT.

Bộ Công Thương cũng dự kiến ban hành tiêu chuẩn hướng dẫn doanh nghiệp về đóng gói hàng hóa thân thiện với môi trường, đồng thời khuyến khích sử dụng vật liệu tái chế, dễ phân hủy.

Song song với đó là xây dựng chính sách phát triển logistics xanh, bao gồm quy hoạch các trung tâm phân phối thông minh, ưu tiên công nghệ tự động hóa và sử dụng năng lượng tái tạo nhằm giảm phát thải và tối ưu chuỗi cung ứng trong TMĐT.

Các cơ chế, chính sách thúc đẩy triển khai các giải pháp về bưu chính, vận chuyển hỗ trợ cho ngành TMĐT cũng sẽ được cơ quan này biên soạn, nhằm mục tiêu hướng tới thị trường bền vững và xanh hóa.

Trong đó có việc đưa ra các chính sách quy hoạch phát triển kho và trung tâm phân phối hàng hoá thông minh trong TMĐT, ưu tiên đầu tư vào công nghệ tự động hoá nhằm giảm thời gian và tối ưu hoá quy trình xử lý hàng hoá. Khuyến khích doanh nghiệp cần chú trọng xây dựng các kho hàng có thiết kế giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo trong chu trình xử lý…

Những bước đi này đang từng bước định hình thị trường TMĐT Việt Nam theo hướng xanh và bền vững, gắn với mục tiêu phát triển kinh tế hiện đại và có trách nhiệm với môi trường.