Sụt đơn hàng xuất khẩu: Cảnh báo sớm cho nguy cơ bị thay thế

Ngành da giày đang chịu sức ép lớn từ thuế Mỹ và yêu cầu sản xuất xanh ngày càng khắt khe của EU.

Bức tranh xuất khẩu của Việt Nam trong những tháng đầu năm 2025 đang cho thấy những gam màu trầm lắng.

Báo cáo mới nhất từ S&P Global chỉ ra rằng số lượng đơn đặt hàng mới trong ngành sản xuất tiếp tục giảm trong tháng 5 và chính sách thuế quan từ thị trường trọng điểm Mỹ được xem là nguyên nhân cốt lõi dẫn đến tình trạng này. Nỗi lo về sự sụt giảm đơn hàng xuất khẩu do bất lợi về giá, sau khi Tổng thống Mỹ công bố khả năng áp thuế đối ứng lên tới 46% với hàng hóa từ các quốc gia có thặng dư thương mại lớn, trong đó có Việt Nam, giờ đây đã không còn là dự báo đơn thuần.

Thực tế, số liệu từ Cục Hải quan cho thấy, tổng trị giá hàng hóa xuất khẩu trong nửa đầu tháng 5 chỉ đạt 16,88 tỷ USD, giảm tới 18,3% so với nửa cuối tháng 4, tập trung chủ yếu ở các nhóm hàng công nghiệp chế biến - vốn là trụ cột của nền kinh tế.

Cùng với đó, cán cân thương mại đã thâm hụt 2,32 tỷ USD, mức sâu nhất từ đầu năm đến nay.

Những áp lực bủa vây doanh nghiệp xuất khẩu

Tình hình giảm sút này không chỉ xuất phát từ yếu tố thuế quan. Các thị trường lớn như Mỹ, EU và Trung Quốc vẫn chưa phục hồi nhu cầu một cách ổn định.

Bên cạnh lạm phát và chính sách thắt chặt tiền tệ ở các nền kinh tế lớn, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam còn đối mặt với hàng loạt thách thức khác: sự thay đổi trong quy tắc xuất xứ, các rào cản kỹ thuật mới và chuỗi logistics toàn cầu vẫn chưa hoàn toàn thông suốt.

Việc nhiều đơn hàng điện tử bị trì hoãn hoặc điều chỉnh tiến độ giao hàng cũng góp phần làm sụt giảm nhanh chóng lượng xuất khẩu.

Đối với các ngành hàng chủ lực, áp lực càng rõ nét. Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày và Túi xách Việt Nam chia sẻ rằng, ngành da giày đang đối mặt với rủi ro gia tăng từ các biện pháp thuế quan của Mỹ và sự phụ thuộc đáng kể vào nguồn nguyên liệu thô nhập khẩu.

Thêm vào đó, các tiêu chuẩn ngày càng nghiêm ngặt liên quan đến sản xuất xanh, tuần hoàn và giảm phát thải CO₂ do Liên minh châu Âu áp dụng đang đòi hỏi ngành phải khẩn trương điều chỉnh quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Chuỗi cung ứng và hoạt động logistics nội tại ngành cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Tương tự, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam, xác nhận Mỹ là thị trường xuất khẩu dệt may lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn một phần ba tổng kim ngạch trong năm 2024. Trong khi đó, thị trường châu Âu ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn phát triển bền vững, tạo ra áp lực cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh hay Indonesia.

Ông Andrew Harker, Giám đốc Kinh tế tại S&P Global Market Intelligence, nhận định dựa trên khảo sát PMI, rằng dù chi phí đầu vào có giảm lần đầu tiên sau gần hai năm do nhu cầu giảm, tâm lý thận trọng vẫn bao trùm doanh nghiệp khi lượng đơn hàng xuất khẩu mới giảm mạnh, kéo theo tổng đơn hàng đi xuống.

Ông nhấn mạnh rằng, "mọi ánh mắt sẽ đổ dồn vào chính sách thuế quan của Mỹ để xem ngành sản xuất của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng như thế nào" khi năm 2025 đi qua một nửa.

Góc nhìn chuyên gia và những kiến nghị then chốt

Trước bối cảnh đầy thách thức này, các chuyên gia kinh tế và đại diện hiệp hội ngành hàng đã đưa ra những phân tích sâu sắc cùng các kiến nghị thiết thực.

TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, đưa ra các kịch bản về tác động của thuế quan Mỹ. Ông dự báo trong trường hợp xấu nhất, nếu Việt Nam chịu mức thuế đối ứng 46% từ đầu tháng 7, xuất khẩu có thể giảm từ 22 - 24 tỷ USD (tương đương 5 - 6%) so với kịch bản thông thường.

Tuy nhiên, ông lạc quan hơn nếu Việt Nam đàm phán được mức thuế đối ứng khoảng 20 - 25% trong vòng một năm, khi đó xuất khẩu chỉ giảm từ 6 - 7,5% (tương đương 1,2 - 1,5%) so với kịch bản thông thường. Kịch bản tốt nhất là Việt Nam chỉ bị áp thuế 10% như 126 nước khác, khi đó xuất khẩu sẽ không bị ảnh hưởng đáng kể.

Từ đó, ông kiến nghị Chính phủ và các cơ quan quản lý cần kiên định, chủ động thúc đẩy quan hệ hợp tác cùng có lợi với Mỹ và tăng cường đối thoại, đàm phán qua các kênh. Cần sớm triển khai các giải pháp cụ thể nhằm cân bằng thương mại hơn với Mỹ, bao gồm tăng nhập khẩu từ Mỹ và tiếp tục giảm thuế đối ứng với hàng nhập khẩu từ Mỹ.

Đặc biệt, cần có phương án đàm phán nhanh, hiệu quả, với cam kết, giải pháp và lộ trình cụ thể để đạt được kịch bản thuế suất thấp hơn (20-25%).

Từ góc độ ngành da giày, bà Phan Thị Thanh Xuân đưa ra các kiến nghị cụ thể cho Nhà nước. Bà cho rằng cần tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu thị trường và xây dựng cơ sở dữ liệu xuất khẩu để kết nối tốt hơn với khách hàng quốc tế.

Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt trong marketing và thiết kế sản phẩm thông qua hợp tác với chuyên gia quốc tế, cũng là yếu tố then chốt.

Đồng thời, hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế cần được đẩy mạnh tại Việt Nam dưới nhiều hình thức như hội chợ, triển lãm, hội nghị và đoàn xúc tiến thương mại. Bà cũng nhấn mạnh việc tận dụng tối đa xu hướng chuyển đổi số bằng cách ứng dụng công nghệ như hội chợ trực tuyến, nền tảng thương mại điện tử, AI, big data và blockchain để nâng cao hiệu quả tiếp cận thị trường.

Cuối cùng, cần chú trọng thu hút đầu tư, đặc biệt từ nước ngoài, vào sản xuất và phân phối nguyên phụ liệu nhằm hình thành các trung tâm cung ứng nội địa và phát triển chuỗi cung ứng bền vững cho ngành da giày.

Chia sẻ thêm về thị trường Mỹ, ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán Thương mại tại Mỹ, đưa ra một góc nhìn khác. Ông cho rằng, việc Mỹ tham vọng vực dậy năng lực sản xuất giày dép nội địa thông qua chính sách thuế quan sẽ là một nhiệm vụ khó khăn, bởi đây là ngành đòi hỏi vốn lớn, máy móc nặng và thâm dụng lao động.

Ông Hưng dẫn lại ý kiến của Tổng thống Trump rằng, Mỹ không cần một ngành dệt may phát triển mạnh mà tập trung vào các sản phẩm công nghệ cao hơn. Điều này cho thấy, Mỹ vẫn là thị trường triển vọng cho xuất khẩu dệt may và giày dép của Việt Nam.

Từ đó, ông Hưng kiến nghị Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan cần thúc đẩy đàm phán để tạo cơ chế ổn định cho doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành dệt may, giày dép. Các cơ quan cũng cần hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ quy định về tiêu chuẩn, xuất xứ và sản xuất bền vững – yếu tố ngày càng quan trọng.

Ở cấp địa phương, cần tạo điều kiện về hạ tầng và môi trường đầu tư để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và đầu tư sản xuất bền vững. Các hiệp hội ngành hàng cần phối hợp chặt chẽ với các đối tác Mỹ để nắm bắt chính sách và cập nhật quy định nhập khẩu kịp thời.

Để "chặn đà giảm" và tạo động lực mới cho xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh những thách thức từ thị trường thế giới và nguy cơ thuế quan Mỹ đang hiện hữu, đòi hỏi một chiến lược tổng thể và sự phối hợp chặt chẽ.

Từ các phân tích và kiến nghị của chuyên gia, có thể thấy, các giải pháp cần tập trung vào ba trụ cột chính: đàm phán chính sách vĩ mô hiệu quả, hỗ trợ và nâng cao năng lực thích ứng cho doanh nghiệp (bao gồm cả yếu tố công nghệ và bền vững), và cải thiện môi trường kinh doanh, hạ tầng từ cấp địa phương.

Chỉ khi Nhà nước, doanh nghiệp, hiệp hội và các cơ quan ngoại giao cùng đồng lòng, chủ động và linh hoạt, xuất khẩu Việt Nam mới có thể vượt qua giai đoạn khó khăn hiện tại và tiếp tục khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.