Nông sản Việt “mắc kẹt” ở châu Âu vì chưa được cấp chứng thư xuất khẩu

Thanh long phải đáp ứng tiêu chuẩn GlobalGAP để đủ điều kiện xuất khẩu sang châu Âu.

Hơn 10 ngày qua, hàng trăm tấn nông sản chủ lực như thanh long, đậu, bắp của Việt Nam đang tắc nghẽn nghiêm trọng trên hành trình đến thị trường châu Âu, đẩy nhiều doanh nghiệp vào thế “đứng ngồi không yên”. Nguyên nhân không nằm ở chất lượng sản phẩm hay nhu cầu thị trường, mà lại đến từ một vướng mắc thủ tục tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại mang tính sống còn: thiếu đơn vị được cấp phép để cấp chứng thư xuất khẩu.

Vấn đề bắt nguồn từ việc phía châu Âu phát hiện một số lô hàng thanh long của Việt Nam có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) và quan trọng hơn, nhận thấy quy trình cấp chứng thư đã sai lệch; thay vì do cơ quan nhà nước Việt Nam cấp, việc này lại do doanh nghiệp tự kiểm định hoặc bên thứ ba thực hiện. Sự thay đổi bất ngờ này đang tạo ra một cơn bão lớn, đe dọa cuốn trôi hàng tỷ đồng lợi nhuận và công sức của người nông dân.

Doanh nghiệp 'nghẹt thở' chờ giấy thông hành

Kể từ ngày 1/7, cánh cửa xuất khẩu sang châu Âu đã đóng sập trước mắt các doanh nghiệp, khiến họ không thể thực hiện bất kỳ giao dịch nào. Nỗi lo lắng hiện rõ trên từng khuôn mặt, khi hàng trăm tấn nông sản, đặc biệt là thanh long, đang đứng trước nguy cơ phải đổ bỏ.

Ông Trần Đình Trung, Chủ tịch HĐQT Hợp tác xã Thanh long Thuận Tiến (Lâm Đồng), chia sẻ gánh nặng khi hơn 50 tấn thanh long của Hợp tác xã đang tồn kho, không thể xuất khẩu, và chỉ riêng sự chậm trễ này đã có thể gây thiệt hại hàng tỷ đồng.

Thanh long, một loại trái cây vốn đòi hỏi quy trình bảo quản nghiêm ngặt, phải đạt tiêu chuẩn GlobalGAP và chỉ có thể giữ tối đa 15 ngày trong kho lạnh. Điều này có nghĩa là, từng giờ trôi qua, giá trị của lô hàng đang giảm dần, và nếu không có giải pháp kịp thời, không chỉ thanh long tồn kho mà cả những lứa sắp thu hoạch cũng sẽ không có đầu ra.

Tình hình tương tự cũng diễn ra tại Công ty TNHH Sơn Trà (Lâm Đồng), nơi hàng chục tấn thanh long đông lạnh đang nằm im lìm trong kho. Đại diện công ty cho biết, nếu trong vòng 5 ngày tới, chứng thư xuất khẩu vẫn không được cấp, toàn bộ số hàng này sẽ phải đổ bỏ, gây thiệt hại hàng trăm triệu đồng. Đây không chỉ là câu chuyện của vài ba doanh nghiệp, mà còn là nỗi lo chung của một vùng trồng thanh long trọng điểm như Lâm Đồng, với diện tích lên đến trên 26.000ha và sản lượng hơn 600.000 tấn/năm.

Sự chậm trễ trong việc cấp chứng thư không chỉ làm tổn thất trực tiếp đến túi tiền của doanh nghiệp và người nông dân, mà còn giáng một đòn mạnh vào giá trị xuất khẩu nông sản chung của cả nước.

Mắc kẹt vì quy trình...

Lý giải về tình trạng ách tắc này, ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận (Lâm Đồng), nhấn mạnh rằng các quy trình, thủ tục xuất khẩu thanh long sang thị trường châu Âu thực chất đã có sẵn từ trước. Về cơ bản, phía châu Âu chỉ yêu cầu một sự thay đổi đơn giản: chuyển giao thẩm quyền kiểm tra tồn dư thuốc BVTV và cấp chứng thư từ đơn vị tư nhân sang cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, việc cơ quan chức năng lại yêu cầu ban hành lại quy trình, thủ tục mới đang biến mọi thứ trở nên rườm rà, không đáng có, chẳng khác nào "bắt đầu lại từ đầu".

Trước sức ép từ doanh nghiệp, ngày 11/7, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (thuộc Bộ NN-MT) đã có văn bản giao nhiệm vụ cho Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh thực hiện thủ tục kiểm tra an toàn thực phẩm và cấp giấy chứng nhận theo yêu cầu của châu Âu.

Tuy nhiên, chỉ ba ngày sau, vào ngày 14/7, Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh lại phải gửi văn bản cho Bộ NN-MT, khẳng định rằng họ chưa nhận được hướng dẫn cụ thể về việc cấp giấy chứng nhận, do đó không có căn cứ pháp lý để thực hiện. Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh đã kiến nghị Bộ NN-MT sớm ban hành quy định về hồ sơ, thủ tục cấp giấy chứng nhận để có thể tiến hành công việc.

Từ góc độ của người trong ngành, sự tắc nghẽn này cho thấy một lỗ hổng đáng kể trong việc thích ứng nhanh chóng với các thay đổi từ thị trường quốc tế. Khi đối tác chỉ yêu cầu một sự điều chỉnh về đơn vị cấp phép, nhưng lại phải chờ đợi hướng dẫn cụ thể từ bộ, ngành, điều đó không chỉ làm mất đi cơ hội xuất khẩu mà còn làm suy yếu niềm tin của doanh nghiệp và nông dân.

Việc thiếu sự phối hợp nhịp nhàng và ban hành kịp thời các quy định hướng dẫn đã và đang khiến hàng hóa nông sản tiếp tục chất đống trong kho lạnh, biến mỗi ngày trôi qua thành một gánh nặng tài chính và áp lực tinh thần cho những người trực tiếp sản xuất. Đây là một bài học đắt giá về sự cần thiết của một cơ chế ứng phó linh hoạt, hiệu quả hơn để không để nông sản Việt phải "mắc kẹt" chỉ vì thiếu một tờ giấy thông hành do chính cơ quan nhà nước cấp phép.