Nhận diện thách thức về thời gian thanh kiểm tra và thiếu hụt nguồn nhân lực trong chống chuyển giá

Tăng cường hoàn thiện khung khổ pháp lý để quản lý tốt doanh nghiệp có giao dịch liên kết

Hành lang pháp lý chuyển từ “chống” sang “quản lý”

Theo thông lệ quốc tế, chuyển giá (transfer pricing) được hiểu là việc các tập đoàn đa quốc gia thực hiện chính sách giá mua bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ giữa các bên có quan hệ liên kết không theo nguyên tắc giao dịch độc lập. Mục đích chính là tối thiểu hóa tổng số thuế phải nộp tính chung cho toàn tập đoàn trên toàn cầu, thông qua việc vận dụng sự khác biệt về thuế giữa các quốc gia và các ưu đãi thuế.

Hành vi chuyển giá bản chất là hành vi tránh thuế, dịch chuyển lợi nhuận. Điều này làm giảm thu nhập chịu thuế và số thuế phải nộp tại quốc gia có mức thuế suất cao. Tác động của chuyển giá đến nền kinh tế vĩ mô rất lớn: nó có thể diễn ra dưới dạng định giá cao các yếu tố đầu vào, làm luồng vốn chảy ngược ra khỏi quốc gia tiếp nhận đầu tư và phản ánh sai lệch kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Về lâu dài, các công ty đa quốc gia có thể chiếm lĩnh và thao túng thị trường trong nước, gây khó khăn cho việc hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô.

Theo Đại diện Ban Thanh tra, kiểm tra - Cục Thuế, để ngăn ngừa tình trạng lợi dụng chuyển giá nhằm trốn tránh nghĩa vụ thuế, Bộ Tài chính và ngành Thuế đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, từ hoàn thiện cơ chế chính sách đến phát triển nguồn nhân lực.

Theo đó, giai đoạn trước năm 2015, khung pháp lý đã có bước chuyển biến đáng kể, từ khuynh hướng “chống” chuyển giá sang chấp nhận và áp dụng “biện pháp xác định giá thị trường trong quan hệ giao dịch giữa các doanh nghiệp liên kết”. Các quy định được hoàn thiện dần, chuyển từ biện pháp quản lý của cơ quan thuế sang người nộp thuế tự khai, tự nghĩa vụ thuế. Về cơ bản, các quy định này được dựa trên hướng dẫn của OECD, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam.

Giai đoạn sau năm 2015, hành lang pháp lý được củng cố mạnh mẽ hơn. Năm 2017, Chính phủ ban hành Nghị định số 20/2017/NĐ-CP và Thông tư số 41/2017/TT-BTC, được coi là bước tiến mới trong hoạt động kiểm soát chuyển giá và chuyển lợi nhuận. Năm 2019, Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 đã luật hóa các quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Để đồng bộ, Nghị định số 132/2020/NĐ-CP sau đó được ban hành (thay thế Nghị định 20). Những bổ sung, điều chỉnh này quy định rõ về nghĩa vụ kê khai, lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc tăng cường công tác đấu tranh phòng chống các hành vi chuyển lợi nhuận, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Bên cạnh đó, cơ chế Thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) cũng được hướng dẫn áp dụng (Thông tư 201/2013/TT-BTC và Thông tư số 45/2021/TT-BTC). Về thực thi, ngành thuế đã tăng cường công tác kiểm tra chống chuyển giá, tập trung vào các doanh nghiệp có rủi ro cao. Hiện nay, tính tuân thủ kê khai của các doanh nghiệp FDI đã có nhiều chuyển biến tích cực, cơ bản các doanh nghiệp đã nhận thức được nghĩa vụ kê khai.

Về công tác thanh tra, kiểm tra, Bộ Tài chính đã chỉ đạo cơ quan thuế các cấp tập trung, chú trọng tăng cường công tác kiểm tra chống chuyển giá đối với các doanh nghiệp liên kết ngay từ khâu lập kế hoạch kiểm tra đến triển khai thực hiện công tác kiểm tra. Qua đó, cơ quan thuế các cấp đã tập trung đẩy mạnh công tác kiểm tra, kiểm tra đối với doanh nghiệp có rủi ro cao về chuyển giá, tránh thuế gây xói mòn nguồn thu thuế của Việt Nam. Một số địa phương có số truy thu lớn qua chuyển giá như TP Hồ Chí Minh, Bắc Ninh…

Thách thức về thời gian thanh tra và thiếu hụt nguồn nhân lực

Mặc dù có nhiều tiến bộ, công tác quản lý chuyển giá vẫn đối mặt với tồn tại, khó khăn. Hành vi chuyển giá ngày càng tinh vi và phức tạp.

Thách thức lớn nhất nằm ở mặt thể chế và thời gian thực hiện kiểm tra. Công tác kiểm tra thuế đối với hoạt động chuyển giá là lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi nhiều thời gian để thu thập thông tin, phân tích và so sánh. Tuy nhiên, theo Luật quản lý thuế hiện hành, thời gian kiểm tra chuyên ngành bị giới hạn (không quá 10 ngày, gia hạn tối đa 10 ngày). Điều này quá ngắn so với thông lệ quốc tế (ví dụ: Malaysia 450 ngày). Hiện tại, dự thảo Luật Quản lý thuế thay thế đang nghiên cứu nâng thời hạn kiểm tra đối với giao dịch liên kết lên 40 ngày.

Bên cạnh đó, công chức làm công tác chống chuyển giá còn thiếu cả về số lượng và chất lượng, trong khi các tập đoàn đa quốc gia có đội ngũ tài chính chuyên nghiệp và được tư vấn bởi các công ty lớn. Đồng thời, cơ quan thuế thiếu nguồn thông tin, dữ liệu đáng tin cậy về các giao dịch xuyên biên giới của công ty mẹ hoặc công ty liên kết tại nước ngoài.

Một số giải pháp trong thời gian tới

Để khắc phục vấn đề này, cơ quan thuế đang nghiên cứu đầy đủ về cơ chế thuế suất tối thiểu toàn cầu theo G7, G20, OECD và báo cáo các cơ quan có thẩm quyền sửa đổi chính sách nhằm thu hẹp chênh lệch về thuế suất giữa các nước. Việc áp dụng thuế suất tối thiểu toàn cầu là xu thế, sẽ giảm thiểu tình trạng chuyển giá, chuyển lợi nhuận và giữ vững nguồn thu thuế.

Bên cạnh đó, ngành Thuế cần nghiên cứu hoàn thiện chính sách pháp luật về thuế đối với các tổ chức nước ngoài không hiện diện tại Việt Nam nhưng phát sinh hoạt động kinh doanh và thu nhập tại Việt Nam. Đây là điều kiện cần để đánh thuế đối với các tập đoàn công nghệ đa quốc gia. Nghiên cứu, sửa đổi nguyên tắc đàm phán Hiệp định tránh đánh thuế hai lần để đảm bảo quyền đánh thuế của Việt Nam.

Trong thời gian tới, ngành Thuế sẽ đa dạng hoá các hình thức tuyên truyền, hỗ trợ giúp công chức thuế và người nộp thuế có thể dễ dàng tiếp cận và nhanh chóng nắm bắt được các nội dung liên quan đến vấn đề chuyển giá. Qua đó, tranh thủ sự đồng thuận của các cấp chính quyền, xã hội và cộng đồng các doanh nghiệp để nâng cao tính tự giác tuân thủ, hạn chế hành vi chuyển giá.

Ngành Thuế sẽ nghiên cứu, báo cáo các cấp có thẩm quyền sửa đổi quy định về thời gian thực hiện kiểm tra giá chuyển nhượng tại Luật Quản lý thuế, đồng thời tăng cường năng lực chuyên môn cho đội ngũ công chức quản lý chống chuyển giá, bao gồm đào tạo kiến thức về kinh tế ngành, trau dồi kỹ năng tin học và ngoại ngữ. Đồng thời, tiếp tục hợp tác quốc tế với các tổ chức như OECD, WB, JICA để học tập kinh nghiệm từ các nước trong công tác quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết bao gồm về xây dựng chính sách cũng như kinh nghiệm quản lý, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế đối với với DN liên kết.