Chuyển đổi số và hoàn thiện chính sách để đại lý thủ tục hải quan phát triển chuyên nghiêp

Từ quy định pháp lý

Tại nhiều quốc gia, trước khi hàng đến, cơ quan Hải quan kiểm tra Bản lược khai hàng hóa do ĐLTTHQ cung cấp. Thay vì duy trì mối quan hệ trực tiếp với các nhà XNK thì ĐLTTHQ là người sẽ thực hiện tất cả các hoạt động và thủ tục thương mại nước ngoài trên danh nghĩa của các nhà xuất nhập khẩu đó. Trách nhiệm của ĐLTTHQ là kiểm soát và cung cấp tất cả các thông tin cho cơ quan Hải quan để đảm bảo sự an toàn về hàng hóa.

Đồng thời ĐLTTHQ là đầu mối quan trọng nhập dữ liệu với tính đầy đủ, chính xác cao nhất, từ đó giảm thiểu được công việc của các công chức hải quan trong khâu tiếp nhận và xử lý tờ khai, góp phần thực hiện tinh giản bộ máy của cơ quan hải quan có hiệu quả hơn.

Hoạt động khai và tiếp nhận khai hải quan tại Hải quan cửa khẩu Chi Ma (Chi cục Hải quan khu vực VI). Ảnh: H.Nụ

Cùng với đó, ĐLTTHQ trên cơ sở theo dõi thường xuyên sự di chuyển của hàng hóa xuất nhập khẩu, phương tiện vận tải xuất nhập cảnh thông qua việc làm thủ tục hải quan cho khách hàng và với sự hợp tác chặt chẽ với cơ quan hải quan về mặt nghiệp vụ, có thể phát hiện sớm những hành vi vi phạm pháp luật, cung cấp cho cơ quan hải quan những thông tin cần thiết nhằm kịp thời ngăn ngừa các gian lận thương mại.

Tại Việt Nam, quy định của pháp luật hiện nay ĐLTTHQ là bên thay mặt chủ hàng thực hiện trách nhiệm khai hải quan và thực hiện các công việc khác về thủ tục hải quan theo thoả thuận trong hợp đồng.

Mặc dù vậy, quy định về ĐLTTHQ ở Việt Nam hiện nay đang lúng túng trong việc xác định địa vị pháp lý của ĐLTTHQ. Pháp luật chưa làm rõ được “tư cách pháp lý kép” của ĐLTTHQ trong việc vừa là người cung cấp dịch vụ khai hải quan vừa là chủ thể được cơ quan Hải quan ủy quyền thực hiện một số hành vi quản lý liên quan đến thủ tục hải quan.

Theo đánh giá của Hải quan Việt Nam, so với yêu cầu phát triển của nền kinh tế số mà cốt lõi là dựa trên phương thức sản xuất số, hoạt động của các ĐLTTHQ ở Việt Nam hiện nay chưa đạt được mục tiêu, yêu cầu cũng như những kỳ vọng về nó.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Thương Huyền, Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính, một số quy định hiện nay ở Việt Nam không cần thiết và không còn phù hợp với thông lệ quốc tế. Chẳng hạn, quy định ĐLTTHQ chỉ được khai và làm thủ tục hải quan cho hàng hóa xuất nhập khẩu của chủ hàng sau khi chủ hàng thông báo cho cơ quan hải quan danh sách ĐLTTHQ được thay mặt chủ hàng để làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu của chủ hàng.

PGS.TS Nguyễn Thị Thương Huyền cho rằng, quy định này không cần thiết trong bối cảnh chuyển đổi số, hơn nữa các ĐLTTHQ đều có chữ ký số và được cơ quan Hải quan cấp và quản lý mã số (ued ID) ĐLTTHQ và cho cả nhân viên ĐLTTHQ. Hoặc quy định cử người đại diện khi làm thủ tục hải quan và các thủ tục hành chính khác với cơ quan hải quan. Với quy định này đã làm xuất hiện việc sử dụng Giấy giới thiệu (có thể do ĐLTTHQ cấp, có thể do chủ hàng cấp) đã không còn phù hợp với bối cảnh số hóa toàn diện trong hoạt động hải quan.

… đến yêu cầu đặt ra

PGS.TS Nguyễn Thị Thương Huyền nhấn mạnh, cần chỉnh sửa khái niệm ĐLTTHQ trên cơ sở tư cách pháp lý kép của ĐLTTHQ, từ đó xác định rõ địa vị pháp lý của ĐLTTHQ trong mối quan hệ với chủ hàng và cơ quan hải quan, đặc biệt là mối quan hệ giữa hải quan với ĐLTTHQ. Trong mối quan hệ này cần có các quy định hoặc cho phép cơ quan Hải quan được ủy quyền cho ĐLTTHQ thực hiện một số hành vi/nghiệp vụ quản lý trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan trên cơ sở một thỏa thuận, cam kết hợp tác giữa cơ quan Hải quan với ĐLTTHQ để xác định rõ “cánh tay nối dài” của cơ quan hải quan.

Cần nghiên cứu một số nội dung để triển khai áp dụng AEO đối với ĐLTTHQ. Ảnh: H.Nụ

Đáng chú ý, trong bối cảnh chuyển đổi số thì điều kiện để được công nhận ĐLTTHQ phải có hạ tầng công nghệ thông tin không còn phù hợp với giai đoạn “số hoá toàn diện”. Bởi khai hải quan chỉ là một nội dung của thủ tục hải quan và hạ tầng công nghệ thông tin đáp ứng điều kiện khai hải quan điện tử đang ở mức độ 1 và 2 của chuyển đổi số. Vì vậy, nên sửa đổi điều kiện để được công nhận ĐLTTHQ nhằm hướng tới mô hình Hải quan thông minh.

Trong đó, các thủ tục hành chính liên quan đến tư cách pháp lý của ĐLTTHQ và nhân viên ĐLTTHQ cần được quy định thực hiện theo phương thức điện tử. Đồng thời cần có các quy định về ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thực hiện các thủ tục hành chính như thông qua nhận diện khuôn mặt hoặc sinh trắc học, số hiệu quản lý căn cước công dân có kết nối với dữ liệu thông tin cá nhân trên hệ thống hải quan điện tử; hoặc trong việc cung cấp dữ liệu khai báo do ĐLTTHQ đã khai trong tháng/quý để rà soát dữ liệu chính xác.

Ngoài ra, cần rà soát, hoàn thiện pháp luật theo hướng số hóa chứng từ thuộc hồ sơ hải quan tiến tới phi giấy tờ trong thực hiện thủ tục hải quan, thay vì cho việc cử người đại diện khi làm thủ tục hải quan và các thủ tục hành chính khác với cơ quan hải quan thông qua Giấy giới thiệu là việc sử dụng mã số nhân viên ĐLTTHQ đã được cập nhật trên hệ thống xử lý dữ liệu điện tử của cơ quan hải quan.

Trong bối cảnh nền kinh tế số, hoạt động mạnh mẽ thì việc báo cáo định kỳ không cần thiết, bởi cơ quan hải quan sẽ nắm được tất cả các thông tin hoạt động của ĐLTTHQ thông qua hệ thống cơ sở dữ liệu của cơ quan hải quan, cơ chế kết nối và trao đổi dữ liệu giữa cơ quan hải quan với ĐLTTHQ. Do đó, cần bỏ quy định việc báo cáo định kỳ.

Đồng thời cần có các quy định về ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thực hiện kiểm tra, giám sát và quản lý hoạt động của ĐLTTHQ, đảm bảo việc kết nối liên thông với cơ quan hải quan, các cơ quan quản lý chuyên ngành và Một cửa quốc gia đáp ứng yêu cầu tự động hoá trong quản lý đại lý hải quan và xây dựng cơ sở dữ liệu về đại lý hải quan.

Việc quy định bộ tiêu chí này phải trên cơ sở tổng hợp các tiêu chuẩn quốc tế, chuẩn mực của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO), khuyến nghị của chuyên gia nước ngoài, chuyên gia trong nước cũng như đặc điểm kinh tế, khung pháp lý quy định đối với hoạt động ĐLTTHQ tại Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Thị Thương Huyền nhấn mạnh đề xuất.