Khó chứng minh hành vi vi phạm của doanh nghiệp nhập khẩu

Vướng từ thực tiễn

Theo đánh giá của các cơ quan thực thi, tình hình buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong giai đoạn hiện nay tiềm ẩn diễn biến phức tạp trên các tuyến, loại hình, địa bàn và cả trên không gian mạng... Các đối tượng sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để thực hiện các hành vi buôn lậu, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Từ kết quả bắt giữ và qua công tác đấu tranh bắt giữ và xử lý vi phạm thời gian qua, cơ quan Hải quan đã phát hiện ra các phương thức thủ đoạn mới, phổ biến, đối tượng thường lợi dụng chữ ký số của DN thuê làm thủ tục để buôn lậu hàng NK có điều kiện, cất giấu hàng cấm trong hàng hoá thông thường ít rủi ro; hay trà trộn hàng hoá NK với hàng hoá sản xuất được trong nước để XNK nhưng trên bao bì hàng hoá ghi xuất xứ Việt Nam hay xuất xứ ở các quốc gia khác.

Công chức Hải quan Hữu Nghị thực hiện kiểm tra hàng hóa NK của DN. Ảnh: H.Nụ

Thậm chí, nhiều trường hợp thay đổi nhãn mác, số liệu trên bao bì, hoặc nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý ghi tên hàng hoá, nhãn hàng hoá, bao bì thương phẩm của hàng hoá và nhãn hiệu hàng hoá trong khai báo có sự sai lệch.

Để xử lý các vụ việc trên, cơ quan Hải quan đã linh hoạt căn cứ áp dụng hồ sơ, tình tiết vụ việc và dẫn chiếu các quy định. Trong quá trình áp dụng, Cục Hải quan cho rằng, tại khoản 13 Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung một số điều tại Nghị định 17/2022/NĐ-CP có quy định về căn cứ xác định nguồn gốc nơi sản xuất hoặc xuất xứ của hàng hóa bao gồm: thông tin được thể hiện trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa, tài liệu kèm theo hàng hóa; chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa... Tuy nhiên, trong thực tế nhiều trường hợp đã phát hiện thông tin về xuất xứ hàng hóa thể hiện trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa khác với chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa.

Theo đánh giá của cơ quan Hải quan,, hiện nay chưa có quy định cụ thể về cách xác định “hàng hóa có nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa ghi chỉ dẫn giả mạo về nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa”.

Qua một số vụ việc hàng hóa NK từ Trung Quốc được cơ quan Hải quan phối hợp bắt giữ thời gian qua cho thấy, nội dung khai trên tờ khai hải quan thể hiện xuất xứ Trung Quốc, hồ sơ hải quan có Giấy chứng nhận xuất xứ do cơ quan có thẩm quyền của Trung Quốc cấp (C/O mẫu E) nhưng kết quả kiểm tra thực tế hàng hóa phát hiện trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa thể hiện xuất xứ Việt Nam, Đức, Hàn Quốc, Thụy Điển...

Khi xử lý các vụ việc đó, cơ quan thực thi gặp lúng túng bởi việc hồ sơ hải quan có giấy chứng nhận xuất xứ do cơ quan có thẩm quyền của Trung Quốc cấp nhưng trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa lại thể hiện xuất xứ khác ngoài Trung Quốc. Điều đó cho thấy sự băn khoăn của cơ quan quản lý hay lực lượng thực thi khi xử lý vụ việc là căn cứ vào giấy chứng nhận xuất xứ đã đủ cơ sở để xác định hàng hóa được sản xuất tại Trung Quốc và đi tới khẳng định hàng hóa giả mạo xuất xứ hay chưa?

Là cơ quan thực thi, Cục Hải quan đề nghị Chính phủ và Bộ Công Thương cần có quy định hướng dẫn cụ thể về nội dung này làm cơ sở cho việc xử lý các vụ việc đã và đang phát sinh từ thực tế.

Một bất cập khác mà cơ quan Hải quan đề xuất cần có hướng dẫn cụ thể đối với trường hợp giả mạo mã số đăng ký lưu hành, mã số công bố, mã vạch hàng hóa hoặc giả mạo bao bì hàng hóa của hàng hóa khác có được xác định là hàng giả hay không?

Lý giải bất cập trên, cơ quan Hải quan cho biết, qua thực tế kiểm tra, kiểm soát, ngành Hải quan đã phát hiện cùng một tổ chức sản xuất, kinh doanh (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật) đã được cấp chứng nhận đăng ký lưu hành, mã sản phẩm cho một sản phẩm nhưng lại sản xuất thêm một sản phẩm khác có công thức thành phần, tên gọi tương tự nhưng sử dụng số đăng ký lưu hành, mã sản phẩm được cấp lưu hành nên không thể áp dụng xử phạt vì nhiều ý kiến cho rằng phải giả của tổ chức, cá nhân khác.

Cần hướng dẫn để triển khai hiệu quả hơn

Theo TS. Lê Thị Tuyết Hà, Trưởng Bộ môn Luật Thương mại, Khoa Luật, Trường Đại học Mở TP Hồ Chí Minh cho biết, quy định về hàng giả mạo nhãn hiệu giữa Nghị định 98/2020/NĐ-CP Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022 (Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005) chưa phù hợp, chưa thống nhất với nhau . Theo đó, tại Điều 74 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 và điểm đ khoản 7 Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP đưa ra khái niệm hàng giả không đồng nhất với định nghĩa tại Điều 213 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 bằng cách liệt kê những hành vi xâm phạm.

Góp ý kiến về quy định xử lý trong vi phạm ghi nhãn hàng hóa.

TS. Lê Thị Tuyết Hà cho rằng, nếu muốn áp dụng xử phạt hàng giả mạo về nhãn hiệu theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP thì phải quy định thống nhất với nội dung quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005. Ngoài ra, nếu áp dụng xử lý hình sự theo Điều 192, Điều 193 Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội sản xuất, buôn bán hàng giả lại là quy định khác. Do đó, nếu áp dụng Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP để xử lý hàng giả rồi chuyển qua hình sự do mức độ vi phạm nghiêm trọng thì chưa chính xác. Vì hàng giả theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP là giả mạo về nhãn hiệu, tức là có DN làm hàng hóa nhưng xâm phạm nhãn hiệu của DN đã bảo hộ, còn hàng giả theo Điều 192, Điều 193 Bộ luật Hình sự năm 2015 là sản xuất, buôn bán hàng giả, tức là ghi luôn tên của DN đã đăng ký trên thị trường.

Để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật khi xử lý vi phạm đối với DN và cơ quan quản lý nhà nước, TS Lê Thị Tuyết Hà cho rằng, các DN cần thiết phải đưa ra bảng công bố tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa cho từng sản phẩm của mình phải phù hợp với tiêu chuẩn công bố quốc gia. Đối với cơ quan quản lý nhà nước, cần phải xác định cho đúng tiêu chuẩn các chất trong sản phẩm và áp dụng quy định để xử lý phù hợp.

Được biết mới đây nhất, Bộ Công Thương đã có báo cáo tổng kết việc thi hành Nghị định 98/2020/NĐ-CP gửi Chính phủ xem xét. Tại báo cáo này, Bộ Công Thương cũng đã nêu ra một số bất cập tại điểm đ khoản 7 Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định hàng giả là: “Hàng hóa có nhãn hàng hóa hoặc bao bì hàng hóa ghi chỉ dẫn giả mạo tên, địa chỉ tổ chức, cá nhân sản xuất hoặc NK, phân phối hàng hóa; giả mạo mã số đăng ký lưu hành, mã số công bố, mã số mã vạch của hàng hóa hoặc giả mạo bao bì hàng hóa của tổ chức, cá nhân khác”.

Bộ Công Thương cũng băn khoăn, hàng hóa có nhãn, bao bì ghi chỉ dẫn giả mạo cả tên và địa chỉ mới được xác định là hàng giả hay chỉ giả mạo tên hoặc địa chỉ của tổ chức, cá nhân sản xuất hoặc NK, phân phối hàng hóa cũng được xác định là hàng giả? Trường hợp hàng hóa có nhãn, bao bì ghi website thuộc sở hữu của thương nhân khác có được xác định là hàng giả hay không?

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cũng cho biết, Bộ Công Thương đã đề xuất với Chính phủ theo hướng làm rõ việc xác lập căn cứ về giao dịch dân sự giữa tổ chức, cá nhân sản xuất hàng hóa với bên có liên quan bởi đang có nhiều cách hiểu khác nhau, chưa thống nhất…