Hoàn thiện chính sách sở hữu trí tuệ: "Lá chắn" bảo vệ doanh nghiệp Việt

Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Võ Tân Thành chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: T.D

Câu chuyện không của riêng ai

Chia sẻ tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức ngày 26/8, ông Bông Hoa Việt - Cố vấn Ban Giam đốc Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh cho biết, sản phẩm của doanh nghiệp bị hàng giả, hàng nhái, bao bì sao chép gần như nguyên vẹn, thậm chí đăng ký tên thương mại gần giống đang diễn ra tràn lan ngoài thị trường. Đặc biệt, doanh nghiệp phát hiện nhiều sản phẩm giả “đã chôn sâu trong công trình” và chỉ được phát hiện khi xảy ra sự cố rò rỉ, vỡ ống. Điều này khiến doanh nghiệp bị thiệt hại nghiêm trọng cả về tài chính lẫn uy tín

Trước làn sóng xâm phạm ngày càng tinh vi, Nhựa Bình Minh đã chủ động thành lập Tổ công tác bảo vệ thương hiệu, phối hợp chặt chẽ cùng hãng luật chuyên sâu như TAT Law Firm. Doanh nghiệp thực hiện hàng loạt biện pháp: Giám định tại Viện Sở hữu trí tuệ (SHTT), khiếu nại đến nhiều cơ quan chức năng, khởi kiện tại tòa, đầu tư hơn 19 tỷ đồng vào công nghệ in lazer chống giả, tổ chức phân phối – truyền thông để phân biệt hàng thật, giả.

Tuy nhiên, kết quả thu được chưa tương xứng với nỗ lực bỏ ra. Doanh nghiệp có lý – nhưng pháp lý chưa chắc đã bảo vệ được. Có Kết luận giám định nhưng không thể bảo vệ. Thanh tra, kiểm tra nhưng đối tượng vi phạm "tránh đòn" thần kỳ. Có những bản án doanh nghiệp “né đòn”. Tổng chi phí xử lý vụ việc đã tiêu tốn hàng chục tỷ đồng, nhưng điều khiến doanh nghiệp lo ngại hơn là sự chưa thống nhất và thiếu quyết đoán của cơ chế bảo vệ tài sản trí tuệ.

Ông Bông Hoa Việt - Cố vấn Ban Giám đốc Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh bày tỏ những vấn đề hàng giả, hàng nhái gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp. Ảnh: T.D

Tương tự, theo Phó Giám đốc Chi nhánh Công ty Yến Sào Khánh Hòa tại TP. Hồ Chí Minh Lê Thị Đông Phương, hàng giả, hàng nhái của Công ty Yến sào Khánh Hòa, đây là một vấn đề rất nhức nhối đối với công ty. Hiện nay, trên thị trường ở tất cả các khu vực trên cả nước, sản phẩm yến hàng giả, hàng nhái, hàng trôi nổi rất nhiều. Giá bán rất rẻ có thể từ 9.000 đến 15.000 đồng một lọ. Vấn đề này gây rất nhiều khó khăn cho công ty.

Hàng giả, hàng nhái thường len lỏi vào các vùng xa xôi, hẻo lánh, những khu vực mà dân trí còn thấp, chưa tiếp xúc nhiều, để thâm nhập vào hệ thống các tiệm khách hàng. Trong thời gian sắp tới, công ty sẽ làm mạnh các vấn đề hàng giả, hàng nhái để bảo vệ thương hiệu Yến sào Khánh Hòa. Người thiệt hại nhiều nhất là người tiêu dùng và nó cũng gây rất nhiều thiệt hại về kinh tế đối với công ty.

Thực trạng và nguyên nhân hàng giả, hàng nhái bị trà trộn trên thị trường hiện nay là do Yến sào Khánh Hòa là đơn vị đầu tiên trên cả nước đạt thương hiệu quốc gia về ngành yến. Do đó, các cơ sở sản xuất hàng giả, hàng nhái tập trung vào sự nổi tiếng của sản phẩm, dựa vào giá trị và danh tiếng của thương hiệu để sản xuất hàng giả, hàng nhái kém chất lượng.

Về phía doanh nghiệp, doanh thu sẽ bị sụt giảm và thương hiệu bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Người tiêu dùng khi mua hàng giả, hàng nhái dần dần sẽ mất lòng tin đối với hàng thật.

Toàn cảnh tọa đàm.

Hệ thống pháp lý chưa “chạy kịp” hành vi xâm phạm

Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Võ Tân Thành cho biết, trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến một thực tế là đổi mới sáng tạo, tài sản trí tuệ và khoa học công nghệ ngày càng đóng vai trò trung tâm trong quá trình phát triển.

Các doanh nghiệp muốn đi xa, muốn vươn ra thị trường khu vực và thế giới đều phải dựa trên nền tảng SHTT - đó có thể là nhãn hiệu, sáng chế, bản quyền, thiết kế công nghiệp hay bí quyết kinh doanh.

Thời gian qua, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung khổ pháp luật về SHTT. Việt Nam cũng đã có những cam kết quốc tế rất cao về bảo hộ quyền SHTT khi tham gia WTO và các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP… Đây là động lực quan trọng để chúng ta nâng tầm hệ thống pháp luật, tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, theo ông Võ Tân Thành, thực trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ở nước ta vẫn còn diễn biến phức tạp và gây ra nhiều hệ lụy như: Hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tràn lan, gây tổn thất lớn cho doanh nghiệp làm ăn chân chính; xâm phạm nhãn hiệu, bản quyền và cạnh tranh không lành mạnh làm giảm sút niềm tin của người tiêu dùng; nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, chưa đủ nguồn lực để tự bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.

Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm.

Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm cho biết, theo nghiên cứu chung, giá trị thương hiệu chiếm tới 30 đến 50% giá trị của một doanh nghiệp, thậm chí có thể cao hơn. Thế nhưng, thực tiễn tại Việt Nam đang dấy lên một hồi chuông báo động về tình trạng xâm phạm thương hiệu.

Theo Luật sư Mai Thị Thảo, vào năm 2022, số lượng vụ xâm phạm về thương hiệu và SHTT là khoảng hơn 1.400 vụ, năm 2024 là khoảng 1.200 vụ. Tuy nhiên, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, tại hội nghị tổng kết trực tuyến toàn quốc về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả do Chính phủ tổ chức, đã có tổng kết tới hơn 3.270 vụ về tình trạng xâm phạm sở hữu trí tuệ.

Những con số này cho thấy rằng tình trạng vi phạm ngày càng tinh vi, phức tạp và liều lĩnh. Điều này đòi hỏi sự quyết liệt từ các cơ quan quản lý nhà nước cũng như cộng đồng doanh nghiệp.

Tuy nhiên theo bà Thảo, hiện nay, việc xử lý hành vi xâm phạm thương hiệu tại Việt Nam gặp nhiều thách thức: Từ sự phức tạp trong xác định hành vi vi phạm do diễn biến tinh vi trên môi trường số, khó khăn trong thu thập bằng chứng, cho đến sự chậm trễ và thiếu hiệu quả của các biện pháp xử lý hành chính và dân sự. Bên cạnh đó, nhận thức xã hội về quyền SHTT còn hạn chế, khiến doanh nghiệp thụ động trong việc tự bảo vệ thương hiệu.

Để khắc phục, cần hoàn thiện cơ chế vận hành Tòa chuyên trách SHTT, bảo đảm nguồn nhân lực chuyên môn và minh bạch trong xét xử. Đồng thời, nên xây dựng cơ chế giám định độc lập ngoài Bộ KH&CN, nâng mức xử phạt hành chính theo thiệt hại thực tế và thúc đẩy phối hợp liên ngành.

Doanh nghiệp cũng cần chủ động đăng ký, giám sát và phản ứng nhanh với vi phạm. Chỉ khi pháp luật đủ mạnh, thực thi hiệu quả và doanh nghiệp tích cực đồng hành, thương hiệu Việt mới có thể phát triển bền vững trong môi trường kinh tế sáng tạo và cạnh tranh toàn cầu.

Ông Nguyễn Thành Nam- Phó cục trưởng Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh vai trò then chốt của SHTT trong việc nâng cao sức cạnh tranh và thúc đẩy đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm SHTT, hàng giả, hàng nhái vẫn gia tăng, đặc biệt trên thương mại điện tử và mạng xã hội, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và niềm tin người tiêu dùng.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 57-NQ/TW và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa 2025 được coi là nền tảng pháp lý quan trọng để tăng cường bảo hộ SHTT, minh bạch chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc hàng hóa.

Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đề xuất các giải pháp: Đẩy mạnh kiểm tra xử lý vi phạm; ứng dụng công nghệ số như blockchain, AI, Big Data; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; hợp tác liên ngành và quốc tế. Hoàn thiện chính sách SHTT được xác định là “lá chắn” bảo vệ doanh nghiệp và động lực phát triển bền vững.