Gỡ rào cản pháp lý để hộ kinh doanh hòa nhịp thương mại điện tử

Việt Nam hiện có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 9 triệu lao động, tương đương 37,5% lực lượng lao động cả nước.

Rào cản khiến hộ kinh doanh chùn bước

TMĐT đang mở ra không gian thị trường rộng lớn cho các hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Từ các tiểu thương chợ truyền thống đến người bán hàng online, nhiều người đã tận dụng nền tảng số để tiếp cận khách hàng trên toàn quốc, giảm thiểu chi phí mặt bằng và vận hành.

Tuy nhiên, không ít rào cản vẫn đang khiến hộ kinh doanh e dè bước chân vào TMĐT. Trong đó, nổi bật là lo ngại liên quan đến hóa đơn điện tử, nghĩa vụ thuế, chi phí tuân thủ pháp luật, cũng như sự cạnh tranh không lành mạnh từ hàng giả, hàng nhái.

Theo thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 9 triệu lao động, tương đương 37,5% lực lượng lao động cả nước.

Bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho biết, dù giữ vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng và tiêu dùng nội địa, phần lớn các hộ này vẫn hoạt động tự phát.

Việc thiếu luật riêng khiến các hộ kinh doanh nhỏ khó tiếp cận TMĐT một cách hiệu quả. Nhiều người không đủ kỹ năng, không hiểu rõ nghĩa vụ pháp lý hoặc sợ bị kiểm tra, truy thu. Hệ quả là họ chọn cách đứng ngoài cuộc chơi, hoặc chỉ hoạt động cầm chừng để tránh kiểm soát. Ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội

“Còn hàng triệu hộ hoạt động theo mùa vụ, một phần lớn trong số đó chưa đăng ký kinh doanh hoặc chỉ đơn thuần đến cơ quan thuế xin cấp mã số thuế. Điều này khiến việc quản lý doanh thu và thu thuế gặp nhiều khó khăn”, bà Hải thông tin.

TMĐT có thể là “bệ phóng” cho các hộ kinh doanh phát triển, nhưng chỉ khi những nỗi lo về chính sách được gỡ bỏ. Theo TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là tâm lý sợ bị truy thu thuế khi chuyển đổi từ hình thức thuế khoán sang hóa đơn điện tử.

“Việc minh bạch doanh thu trên phần mềm khiến nhiều người lo lắng sẽ bị cơ quan thuế đánh giá doanh thu cao hơn thực tế. Nguyên tắc không truy thu hồi tố là một bước đi cần thiết để tạo niềm tin và khuyến khích hộ kinh doanh bước ra khỏi vùng an toàn”, TS Võ Trí Thành nhấn mạnh.

Không chỉ hộ kinh doanh nhỏ gặp khó, mà ngay cả doanh nghiệp làm ăn bài bản cũng đang bị ảnh hưởng vì môi trường cạnh tranh không bình đẳng. Việc thiếu cơ chế bảo vệ minh bạch trên các sàn TMĐT, doanh nghiệp hiện nay vẫn đối mặt với nguy cơ bị cạnh tranh không công bằng từ các đơn vị bán hàng thiếu kiểm soát.

Ông Đoàn Anh Dũng, Giám đốc Công ty CP Xuất nhập khẩu Xây dựng Hoàng Mai, chia sẻ: "Chúng tôi đầu tư lớn cho công nghệ và chất lượng, nhưng vẫn phải cạnh tranh với hàng kém chất lượng. Nếu không có sự vào cuộc quyết liệt từ cơ quan quản lý… doanh nghiệp làm ăn tử tế sẽ dần mất động lực đầu tư dài hạn".

Khu vực hộ kinh doanh chiếm tỷ trọng rất lớn… cần được lắng nghe, thấu hiểu và tạo điều kiện.

Cần có khung luật riêng điều chỉnh hoạt động của hộ kinh doanh

Phát biểu tại Tọa đàm “Hộ kinh doanh trước vấn nạn hàng giả và tuân thủ thuế”, nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc phải có một khung luật riêng điều chỉnh hoạt động của hộ kinh doanh.

Theo ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội, khu vực hộ kinh doanh chiếm tỷ trọng rất lớn… cần được lắng nghe, thấu hiểu và tạo điều kiện.

“Hơn 30 năm qua, dù có nhiều văn bản điều chỉnh, nhưng chưa có đạo luật riêng phù hợp với quy mô và đặc thù của nhóm này. Việc ghép hộ kinh doanh vào luật doanh nghiệp chung đang tạo ra nhiều bất cập”, ông Phúc chia sẻ.

Việc thiếu luật riêng khiến các hộ kinh doanh nhỏ khó tiếp cận TMĐT một cách hiệu quả. Nhiều người không đủ kỹ năng, không hiểu rõ nghĩa vụ pháp lý hoặc sợ bị kiểm tra, truy thu. Hệ quả là họ chọn cách đứng ngoài cuộc chơi, hoặc chỉ hoạt động cầm chừng để né tránh kiểm soát.

Theo Bộ Công Thương và nhiều chuyên gia, để giúp hộ kinh doanh tự tin tham gia TMĐT, thời gian tới, cần triển khai đồng bộ 4 nhóm giải pháp, cụ thể:

Hoàn thiện khung pháp lý: Xây dựng luật riêng dành cho hộ kinh doanh, đảm bảo công bằng và không truy thu thuế hồi tố với những người chủ động chuyển đổi.

Còn hàng triệu hộ kinh doanh hoạt động theo mùa vụ, một phần lớn trong số đó chưa đăng ký kinh doanh hoặc chỉ đơn thuần đến cơ quan thuế xin cấp mã số thuế. Điều này khiến việc quản lý doanh thu và thu thuế gặp nhiều khó khăn. Bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam

Xây dựng hạ tầng kỹ thuật: Tập trung hỗ trợ triển khai hóa đơn điện tử, mã QR truy xuất nguồn gốc, xây dựng nền tảng số dễ sử dụng cho người kinh doanh nhỏ.

Tăng cường năng lực số: Đào tạo kỹ năng số, marketing online, quản lý thương hiệu trên nền tảng trực tuyến.

Giám sát thực tế và hỗ trợ hậu kiểm: Tăng cường hậu kiểm nhẹ nhàng, minh bạch, tránh tạo áp lực khiến hộ kinh doanh rút lui khỏi thị trường.

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường (Bộ Công Thương), khuyến nghị: Về nghĩa vụ pháp lý, quyền lợi và trách nhiệm… cần có điều chỉnh linh hoạt để khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp chính thức.

Theo đó, ông Tuấn đề xuất một số giải pháp cụ thể như: Ban hành luật hoặc nghị định riêng cho hộ kinh doanh; có gói hỗ trợ chuyển đổi số, tập trung vào hóa đơn điện tử, mã truy xuất, tư vấn pháp lý..

Trong thị trường TMĐT và kinh tế số, hộ kinh doanh nhỏ và vừa không chỉ là người tiêu dùng mà còn là nhà sản xuất và phân phối quan trọng. Nếu có cơ chế hỗ trợ phù hợp, lực lượng này hoàn toàn có thể bứt phá, tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế.

Chuyển đổi số và TMĐT không chỉ là cơ hội, mà còn là xu thế bắt buộc. Tuy nhiên, để hộ kinh doanh “ra khỏi vùng an toàn” và bước lên sàn TMĐT một cách tự tin, nhà nước cần đi trước một bước bằng cách hoàn thiện khung pháp lý đến nâng cấp cơ sở hạ tầng.