Giải pháp đẩy lùi vi phạm sở hữu trí tuệ trên nền tảng số

Vấn đề xâm phạm quyền nhãn hiệu hiện đang là mối lo hàng đầu đối với các doanh nghiệp kinh doanh chân chính. Đồ họa: TT

Vi phạm nhãn hiệu tràn lan, khó xử lý

TMĐT đang trở thành phương thức kinh doanh phổ biến, tạo điều kiện cho hàng hóa lưu thông nhanh chóng, vượt qua rào cản địa lý và thời gian. Chỉ cần vài cú click chuột, hàng trăm sản phẩm có thể được bán ra, tạo ra cơ hội cho doanh nghiệp, nhưng cũng đồng thời biến thành "mảnh đất màu mỡ" để hàng giả, hàng nhái trà trộn.

Theo Cục Sở hữu trí tuệ, năm 2023, số lượng yêu cầu xử lý các sản phẩm vi phạm SHTT trên các sàn TMĐT đã tăng khoảng 30% so với năm 2022, tuy nhiên, tỷ lệ xử lý thành công chỉ đạt khoảng 40%. Nguyên nhân chính là do các sàn khó xác minh danh tính của người bán, cũng như xác định địa chỉ kho hàng hay nơi sản xuất.

Theo TS Khúc Đại Long (Khoa Marketing, Trường Đại học Thương mại), vấn đề cốt lõi nằm ở việc nhiều tài khoản bán hàng sử dụng thông tin không chính xác, không đăng ký tại địa chỉ thực tế, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong điều tra và xử lý vi phạm.

Thực tế cho thấy, vấn đề xâm phạm quyền nhãn hiệu hiện đang là mối lo hàng đầu đối với các doanh nghiệp kinh doanh chân chính. Các đối tượng vi phạm lợi dụng tính ẩn danh và thiếu kiểm soát trên môi trường số để tung ra thị trường những sản phẩm gắn nhãn hiệu giả, nhái, khiến người tiêu dùng khó phân biệt thật - giả, doanh nghiệp thiệt hại nghiêm trọng cả về tài chính lẫn uy tín.

Nhiều sản phẩm bị làm giả tinh vi được rao bán tràn lan trên các sàn TMĐT lẫn mạng xã hội, từ mỹ phẩm, quần áo đến đồ gia dụng, thực phẩm chức năng.

Bên cạnh các sàn giao dịch điện tử, kinh doanh trên mạng xã hội cũng là "vùng xám" gần như không chịu sự kiểm soát. Theo khảo sát của Nielsen, 65% người tiêu dùng Việt Nam đã từng mua hàng qua mạng xã hội, nhưng chỉ 15% trong số đó cảm thấy yên tâm về nguồn gốc sản phẩm.

TS Khúc Đại Long cho rằng, một trong những khó khăn lớn nhất trong việc xử lý vi phạm quyền SHTT hiện nay là truy vết người bán. Trong môi trường số, rất nhiều tài khoản sử dụng tên giả, địa chỉ giả hoặc không cung cấp bất kỳ thông tin nhận dạng nào. Do đó, khi có vi phạm xảy ra, cơ quan chức năng gần như không thể xác định danh tính người đứng sau.

Theo các chuyên gia, sự thiếu liên kết giữa nền tảng kinh doanh trực tuyến và thông tin nhận dạng cá nhân cũng là một lỗ hổng lớn trong khâu quản lý TMĐT. Điều này khiến các tài khoản ẩn danh dễ dàng hoạt động mà không chịu sự giám sát. Vì vậy, yêu cầu thông tin liên hệ rõ ràng, căn cước công dân hoặc số điện thoại chính chủ đối với người bán là điều cần thiết và nên được quy định bắt buộc.

Cần khung pháp lý chặt chẽ và minh bạch danh tính người bán

Trước tình trạng vi phạm ngày càng phức tạp, nhiều đề xuất đã được đưa ra nhằm tăng cường hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền SHTT trong môi trường TMĐT.

Trước hết, các sàn TMĐT cần có trách nhiệm cao hơn trong việc xác minh thông tin người bán. Cần có quy trình kiểm duyệt chặt chẽ, lưu trữ thông tin cá nhân, địa chỉ, và yêu cầu các tài khoản phải liên kết với danh tính thật. Điều này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch mà còn tăng khả năng truy vết khi có vi phạm xảy ra.

Thứ hai, các nền tảng mạng xã hội cần áp dụng cơ chế xác thực tài khoản kinh doanh rõ ràng. Việc kinh doanh hàng hóa thông qua tài khoản cá nhân ẩn danh hiện đang là lỗ hổng khiến hàng giả tràn lan mà không thể kiểm soát.

Một giải pháp khác được đề xuất là yêu cầu các tài khoản kinh doanh trên mạng xã hội phải báo cáo định kỳ cho cơ quan chức năng địa phương về nguồn gốc hàng hóa và hoạt động kinh doanh. Mục tiêu là để tạo sự ràng buộc pháp lý và nâng cao trách nhiệm của người bán hàng online.

Ông Trần Lê Hồng, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung các quy định sở hữu trí tuệ nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, đặc biệt là trong việc kiểm soát hành vi xâm phạm nhãn hiệu trên các nền tảng số là một nhiệm vụ cấp bách.

Theo ông Trần Lê Hồng, không chỉ cơ quan nhà nước, doanh nghiệp mà cả người tiêu dùng cũng cần nâng cao ý thức về quyền SHTT. Việc phát hiện, tố cáo hàng giả, hàng vi phạm nhãn hiệu nên trở thành thói quen tiêu dùng văn minh để tạo áp lực ngược lên các đối tượng vi phạm.

Thị trường TMĐT chỉ thực sự phát triển bền vững khi được vận hành trên cơ sở minh bạch, có cơ chế kiểm soát hiệu quả và tôn trọng quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan. Hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHTT không chỉ làm thiệt hại cho doanh nghiệp mà còn làm mất lòng tin người tiêu dùng và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường kinh doanh số.

Việc nâng cao nhận thức cộng đồng, hoàn thiện cơ chế pháp lý và siết chặt quản lý danh tính người bán là cần thiết để đẩy lùi vấn nạn vi phạm SHTT trên nền tảng TMĐT.