Truy xuất nguồn gốc: “hộ chiếu số” bắt buộc trong thương mại điện tử

Nhiều chuyên gia đề xuất, xây dựng một nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc sản phẩm mang tầm quốc gia

Đề xuất xây dựng nền tảng xác thực quốc gia

Hiện nay, khi nền kinh tế số trở thành trụ cột quan trọng của tăng trưởng quốc gia, yêu cầu về tính xác thực, minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc của hàng hóa không chỉ phục vụ công tác quản lý nhà nước mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao niềm tin thị trường trong nước và hội nhập quốc tế.

Phát biểu tại Hội thảo "Xác thực truy xuất nguồn gốc - Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam" diễn ra ngày 8/7, Đại tá Phạm Minh Tiến, Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an) cho biết, thiệt hại kinh tế do hàng giả và hàng không rõ nguồn gốc ngày càng gia tăng. Không chỉ gây tổn thất kinh tế, hàng giả còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Việc truy xuất nguồn gốc hiện nay tuy đã thực hiện, nhưng mới là hình thức, thiếu chiều sâu (chưa thể hiện được chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu, sản xuất đến người tiêu dùng). Người tiêu dùng thiếu một công cụ truy xuất nguồn gốc được Nhà nước bảo chứng, dẫn đến khó kiểm chứng tính xác thực của thông tin sản phẩm. Đại tá Phạm Minh Tiến, Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an)

Những vụ việc liên quan đến thực phẩm bẩn, thuốc giả, mỹ phẩm không rõ xuất xứ... diễn ra thường xuyên, khiến người tiêu dùng ngày càng mất niềm tin khi mua hàng, đặc biệt là trên các nền tảng TMĐT.

Riêng trong 5 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng cả nước xử lý hơn 40.000 vụ buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, với tổng giá trị xử phạt lên tới 6.500 tỷ đồng. Nổi bật là tình trạng hàng giả trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người dân.

Trong khi, hệ thống kiểm tra và truy xuất nguồn gốc sản phẩm hiện nay còn nhiều bất cập, cụ thể như: không thống nhất mã định danh trên toàn quốc; dữ liệu phân tán theo các bộ, ngành, lĩnh vực, thiếu hệ thống giám sát theo thời gian thực; doanh nghiệp không bắt buộc phải tham gia hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa…

Cùng quan điểm, chia sẻ tại Hội thảo, nhiều chuyên gia đề xuất, xây dựng một nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc sản phẩm mang tầm quốc gia, trực thuộc Trung tâm Dữ liệu quốc gia và tích hợp, đồng bộ với các nền tảng khác.

Theo ông Nguyễn Huy, Trưởng Ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, trong bối cảnh cả nước thực hiện chuyển đổi số, số hóa nền kinh tế, việc ứng dụng công nghệ cho truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới, có sự quản lý đồng bộ từ Trung ương tới địa phương và áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp, có như vậy mới định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa được.

Nền tảng này được đề xuất tích hợp các công nghệ hiện đại như: Blockchain, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn để đảm bảo tính minh bạch, an toàn và dễ sử dụng.

Mỗi sản phẩm khi tham gia thị trường sẽ có một mã định danh duy nhất, cho phép người tiêu dùng chỉ cần quét mã là có thể biết rõ doanh nghiệp sản xuất, thông tin hàng hóa, chuỗi cung ứng và vòng đời sản phẩm.

Việc làm trên được xem là bước đột phá giúp TMĐT Việt Nam giảm thiểu tình trạng tràn lan hàng giả, hàng giả hiện nay, đồng thời là công cụ hữu hiệu để doanh nghiệp xây dựng uy tín trên thị trường số.

Xây dựng nền tảng xác thực quốc gia nhằm giúp TMĐT Việt Nam giảm thiểu tình trạng tràn lan hàng giả, hàng giả hiện nay.

Hướng tới hệ sinh thái truy xuất toàn diện

“Không thể chấp nhận để hàng giả, hàng nhái tồn tại trong nền kinh tế, đặc biệt là hàng giả trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Phải kiên quyết bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ người làm ăn chân chính và danh dự quốc gia”, trích dẫn ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Đại tá Phạm Minh Tiến khẳng định: Chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ thể hiện rõ tinh thần quyết liệt, nhất quán của Đảng, Nhà nước trong bảo vệ sức khỏe nhân dân, phòng chống tiêu cực, tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong công tác quản lý.

Từ thực tế những vụ việc sản xuất, kinh doanh hàng giả nghiêm trọng gần đây, ông Bùi Bá Chính, Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia (Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng quốc gia) cũng cho rằng, đã đến lúc không thể làm ngơ, cần siết chặt công tác quản lý bằng công nghệ để tránh các rủi ro tương tự xảy ra.

Theo ông Bùi Bá Chính, việc kết hợp công nghệ truy xuất nguồn gốc với chính sách quản lý nhà nước sẽ mang lại lợi ích toàn diện: bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính, hỗ trợ cơ quan chức năng trong thanh kiểm tra và đặc biệt là giúp người tiêu dùng yên tâm hơn khi mua hàng online - nơi mà rủi ro mua phải hàng giả, hàng nhái luôn rình rập.

Xác thực và truy xuất nguồn gốc không chỉ là một giải pháp kỹ thuật, mà còn là một trụ cột trong xây dựng kinh tế số bền vững. Ông Bùi Bá Chính, Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia

Từ góc độ quản lý nhà nước về dữ liệu, Đại tá Phạm Minh Tiến khẳng định: Triển khai các nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện đại, ứng dụng công nghệ tiên tiến như blockchain, là giải pháp quan trọng giú nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an toàn thị trường và tăng cường tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng”.

Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã xác định, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và phát triển khoa học công nghệ là động lực chiến lược. Trong đó, việc thúc đẩy tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ trên môi trường số và đảm bảo minh bạch nguồn gốc hàng hóa là điều kiện tiên quyết để phát triển kinh tế số.

Bằng việc kết hợp công nghệ hiện đại và hệ thống dữ liệu đồng bộ, Việt Nam có thể tận dụng tối đa tiềm năng của truy xuất nguồn gốc để nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm, không chỉ trong nước mà còn trên các sàn TMĐT quốc tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, các chuyên gia kiến nghị cần có chính sách đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt là cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, cũng cần xây dựng chuẩn chung cho dữ liệu sản phẩm, đảm bảo sự liên thông giữa các nền tảng TMĐT, cơ quan quản lý và các hệ thống kiểm định.