Sớm khắc phục những điểm yếu nội tại để xuất khẩu sầu riêng bứt phá

Chất lượng sầu riêng phản ánh rõ sự thiếu bền vững trong chuỗi cung ứng từ đầu vào đến truy xuất nguồn gốc.

Chất lượng nông sản và những cảnh báo lặp lại

ại Hội thảo “Phát triển bền vững ngành sầu riêng” do Báo Tiền Phong tổ chức sáng 10/6 tại Hà Nội, nhiều đại diện cơ quan quản lý nhà nước, chuyên gia và doanh nghiệp đã cùng phân tích, làm rõ những vấn đề nổi cộm của ngành hàng đang tăng trưởng nhanh nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro.

Trong bối cảnh sầu riêng ghi nhận tốc độ xuất khẩu tăng "nóng", mang về kim ngạch ấn tượng hơn 3,2 tỷ USD trong năm 2024 và từng được ví là “trái cây vua”, các ý kiến tại hội thảo cho rằng tăng trưởng nhanh đang bộc lộ nhiều điểm yếu cố hữu, đòi hỏi phải được nhìn nhận và xử lý căn cơ để đảm bảo tính bền vững lâu dài.Những cảnh báo được nêu ra tại hội thảo không phải là cá biệt hay chỉ mới phát sinh gần đây.

Vấn đề chất lượng trong ngành sầu riêng thực chất phản ánh một cấu trúc chuỗi cung ứng chưa đủ bền vững – từ khâu vật tư đầu vào, sản xuất đến kiểm nghiệm và truy xuất nguồn gốc. Đây cũng là bài học lặp lại ở nhiều ngành nông sản khác như chanh leo, chuối, thanh long... khi tăng trưởng xuất khẩu quá nhanh nhưng thiếu nền tảng kiểm soát chặt chẽ, dẫn tới nguy cơ mất thị trường khi gặp sự cố.

Một trong những vấn đề đáng lo ngại là áp lực ngày càng gia tăng từ các thị trường nhập khẩu lớn. Ông Phạm Văn DNông nghiệp và Môi trường) cho biết, Trung Quốc và nhiều thị trường khác đang siết chặt kiểm soát chất lượng, đặt ra yêu cầu khắt khe đối với sản phẩm nông sản xuất khẩu của Việt Nam.

Thực tế, việc sầu riêng xuất khẩu bị phát hiện tồn dư các chất như cadimi và vàng O đã trở thành bài kiểm tra khắc nghiệt cho toàn ngành. Nguyên nhân chủ yếu được cho là do sự tích tụ Cadimi trong đất từ việc lạm dụng phân bón gốc lân như DAP kéo dài nhiều năm, cộng với yếu tố thổ nhưỡng. Trong khi đó, vàng O – một chất nhuộm công nghiệp – vẫn bị sử dụng để làm đẹp màu quả, thúc chín sau thu hoạch. Văn phòng SPS Việt Nam cũng ghi nhận dư lượng cadimi xuất hiện trên nhiều loại nông sản khác. Riêng thị trường EU đã phát đi cảnh báo về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên sầu riêng.

Một loạt vấn đề khác cũng được chỉ ra như việc sản xuất chạy theo số lượng khiến chuỗi cung ứng thiếu kiểm soát, vật tư đầu vào chưa được giám sát chặt, nhiều nơi vẫn còn tình trạng sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật kém chất lượng hoặc chứa chất cấm. Ông Trần Việt Hùng, đại diện Cục Quản lý thị trường cho rằng, vật tư bẩn dẫn đến nông sản bẩn – cảnh báo không mới nhưng vẫn còn nguyên giá trị.

Không chỉ vậy, sự lỏng lẻo trong quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói khiến uy tín của cả vùng bị ảnh hưởng nếu một lô hàng vi phạm. Bà Nguyễn Thị Thành Thực – Chủ tịch Auto Agri cảnh báo việc ủy quyền và sử dụng mã số chưa được kiểm soát chặt chẽ, thậm chí bị sử dụng tràn lan. Bên cạnh đó, năng lực kiểm nghiệm ở nhiều địa phương vẫn còn yếu, thiếu đồng bộ, trong khi hạ tầng như chợ đầu mối, trung tâm kiểm định, kiểm dịch hay thủ tục xuất nhập khẩu tại chỗ chưa được đầu tư đúng mức.

Một điểm đáng chú ý khác là nguy cơ hàng bị trả về từ nước ngoài có thể quay lại tiêu thụ nội địa nếu không có cơ chế kiểm soát rõ ràng. Ngoài ra, thời gian thông quan kéo dài từ 7–10 ngày khiến sầu riêng Việt Nam gặp bất lợi so với các đối thủ như Thái Lan, nơi quy trình này chỉ mất khoảng 2 ngày.

Định hướng giải pháp phát triển bền vững

Trước thực trạng trên, các chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp căn cơ nhằm nâng cao năng lực kiểm soát chất lượng và phát triển bền vững ngành hàng. Trong đó, cần xây dựng hệ thống giám sát chất lượng từ vườn trồng, cơ sở đóng gói, mở rộng năng lực kiểm nghiệm đạt chuẩn và tăng cường truy xuất nguồn gốc.

Việc siết chặt quản lý mã số vùng trồng, kiểm soát vật tư đầu vào, đầu tư cho công nghệ vi sinh, công nghệ bảo quản sau thu hoạch và chế biến sâu cũng là những yêu cầu cấp thiết. Đồng thời, cần ban hành chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm vi phạm, công khai kết quả kiểm định và đẩy mạnh minh bạch thông tin. Ý thức bảo vệ mã vùng của người trồng cần được nâng cao, đồng thời xem xét trao quyền sở hữu mã số cho hợp tác xã thay vì doanh nghiệp để tăng trách nhiệm cộng đồng.

Bên cạnh đó, các ý kiến cho rằng cần quy hoạch lại vùng trồng theo hướng tập trung và bền vững, thay đổi tư duy sản xuất, tăng cường liên kết giữa Nhà nước – doanh nghiệp – nông dân, hướng tới nền nông nghiệp có kiểm soát, có đầu tư và đủ khả năng thích ứng với yêu cầu thị trường.

Tóm lại, bài toán phát triển bền vững cho ngành sầu riêng không chỉ nằm ở việc giải quyết các sự cố ngắn hạn mà còn đòi hỏi một chiến lược lâu dài, đồng bộ từ cơ chế chính sách đến hành động cụ thể ở từng mắt xích trong chuỗi giá trị.