SME Việt Nam cần vượt qua những rào cản để bước vào sân chơi thương mại điện tử toàn cầu

TMĐT xuyên biên giới đã mở ra cơ hội vươn ra toàn cầu cho SME Việt Nam. Đồ họa: TT

Gánh nặng kép từ logistics và môi trường

Việt Nam hiện sở hữu ưu thế về nông nghiệp, thủy sản, dệt may và giày dép, những ngành hàng được đánh giá có sức cạnh tranh về giá. Theo TS Khúc Đại Long (Khoa Marketing, Trường Đại học Thương mại), đây là nền tảng quan trọng giúp SME tăng doanh thu, mở rộng xuất khẩu nhờ TMĐT xuyên biên giới. Nếu được tổ chức tốt, lợi thế này còn có thể tạo ra chuỗi giá trị toàn diện và cải thiện thu nhập cho lao động địa phương.

Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất lại nằm ở hệ thống logistics. Mạng lưới logistics trong nước hiện có quá nhiều đơn vị nhỏ lẻ, thiếu kết nối và chưa tối ưu tuyến vận chuyển. Điều này làm chi phí vận chuyển tăng cao, trực tiếp bào mòn lợi thế giá của doanh nghiệp khi cạnh tranh trên các sàn TMĐT quốc tế.

TS Khúc Đại Long cho biết, hạn chế trong vận chuyển không chỉ gây áp lực kinh tế mà còn làm tăng lượng khí thải carbon, tạo “gánh nặng kép” khi Việt Nam theo đuổi mục tiêu phát triển bền vững. Chậm giao hàng, giao hàng thiếu ổn định còn khiến khách hàng quốc tế đánh giá thấp mức độ chuyên nghiệp, ảnh hưởng đến uy tín doanh nghiệp trên các nền tảng TMĐT.

Cùng với đó, chất lượng nguồn nhân lực công nghệ cao vẫn là “nút thắt”. Việt Nam đang thiếu nhân lực chuyên sâu trong các lĩnh vực như: trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, an ninh mạng. Thiếu nhân lực khiến SME gặp khó khi quản lý dữ liệu, vận hành gian hàng, phân tích thị trường hay xây dựng quy trình vận hành tự động.

TS Long cũng chỉ ra rằng, cơ chế bảo vệ người tiêu dùng xuyên biên giới, sở hữu trí tuệ và trách nhiệm của nền tảng hiện nay còn chưa hoàn thiện. Điều này khiến rủi ro pháp lý tăng cao, làm suy giảm lòng tin của người mua trên các sàn TMĐT quốc tế.

Trong khi đó, tình trạng lừa đảo trực tuyến và tội phạm mạng gia tăng tiếp tục làm xói mòn niềm tin, ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô tăng trưởng của doanh nghiệp. Ông Long nhận định: Sự thiếu tin cậy cũng làm hạn chế đầu tư vào công nghệ xanh và các mô hình bền vững, vốn đòi hỏi hợp tác minh bạch giữa doanh nghiệp và nền tảng.

TMĐT xuyên biên giới đã mở ra cơ hội vươn ra toàn cầu cho SME Việt Nam, nhưng để phát huy hiệu quả cần một chiến lược phát triển bền vững gắn kết ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường.

Theo các chuyên gia, cơ hội và rào cản trong TMĐT là hai mảnh ghép không tách rời, đòi hỏi phải có một giải pháp tổng thể. Với đặc thù sản xuất, xuất khẩu, vận chuyển được số hóa và kết nối bởi nền tảng TMĐT, bất kỳ điểm nghẽn nào ở logistics, nhân lực, thanh toán hay pháp lý đều có thể làm giảm năng lực cạnh tranh của các SME.

Yêu cầu cấp thiết về cách tiếp cận tích hợp

Giải pháp đầu tiên được nhấn mạnh là hiện đại hóa hạ tầng logistics. Việc đầu tư chiến lược vào các tuyến giao thông trọng yếu và trung tâm logistics sẽ giúp rút ngắn thời gian vận chuyển, giảm chi phí và tăng độ tin cậy của doanh nghiệp trên các sàn TMĐT quốc tế.

Cùng với đó, cần thúc đẩy mô hình logistics đa phương thức để tối ưu chi phí và thời gian giao hàng, đặc biệt với các mặt hàng xuất khẩu lớn của SME như nông sản hay hàng tiêu dùng.

Chuyển đổi số hệ thống hải quan cũng được xem là then chốt. Việc áp dụng dữ liệu điện tử, tự động hóa và hệ thống theo dõi chuỗi cung ứng theo thời gian thực sẽ giúp giảm đáng kể thời gian thông quan, nâng cao tính minh bạch, điều mà TMĐT xuyên biên giới đòi hỏi.

Một trong những yêu cầu quan trọng của TMĐT xuyên biên giới là hệ thống thanh toán phải đáp ứng chuẩn quốc tế. TS Nguyễn Thị Hà (Khoa Tài chính - Kế toán, Trường Đại học Công nghệ Đông Á) cho biết, hệ thống thanh toán số cần tiến tới tuân thủ các chuẩn như: thanh toán và báo cáo xuyên biên giới (SWIFT CBPR+), ISO 20022 và thúc đẩy mã QR ASEAN để giao dịch xuyên biên giới trở nên an toàn, thuận tiện.

TMĐT sẽ có khung hành lang pháp lý rõ ràng hơn khi Luật TMĐT được Quốc hội thông qua. Luật mới kỳ vọng sẽ thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp trực tuyến và tăng cường năng lực thực thi, tạo nền tảng đảm bảo thị trường vận hành minh bạch.

“Việc thu hẹp khoảng cách kỹ năng số cũng cần được ưu tiên thông qua chiến lược đào tạo dài hạn, tích hợp đào tạo TMĐT xuyên biên giới vào chương trình phát triển nhân lực quốc gia và tăng cường hợp tác công - tư”, TS Hà nhận định.

Ngoài đào tạo, cần tăng cường bảo vệ người tiêu dùng bằng cơ chế xác minh danh tính nghiêm ngặt, đồng thời thúc đẩy tuân thủ tiêu chuẩn lao động quốc tế. Chính sách hỗ trợ SME do phụ nữ lãnh đạo hoặc hoạt động tại vùng sâu, vùng xa cũng được đánh giá quan trọng để nâng cao tính bao trùm của thương mại số.

Vấn đề an ninh mạng cũng cần được xử lý bằng nâng cao nhận thức doanh nghiệp và thúc đẩy tiếp cận các giải pháp bảo mật phù hợp.

Với TMĐT xuyên biên giới, mỗi đơn hàng đều gắn với hoạt động vận chuyển, kho bãi, đóng gói. Do đó, phát triển logistics xanh được coi là hướng đi bắt buộc. Các chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp cần ứng dụng phương tiện vận tải điện, tối ưu tuyến đường và xây dựng kho bãi tiết kiệm năng lượng để giảm phát thải.

Bên cạnh đó, vấn đề ô nhiễm bao bì phải được xử lý theo tiêu chí “doanh nghiệp TMĐT xanh”, tăng cường nghiên cứu vật liệu tái chế và xem xét áp dụng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất.

Nền tảng TMĐT có thể hỗ trợ doanh nghiệp bằng cách tích hợp tiêu chí bền vững vào hệ thống xếp hạng, đồng thời cung cấp công cụ đo lường và công bố dấu chân carbon, giúp SME đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ người tiêu dùng quốc tế.

TMĐT xuyên biên giới đang mở ra cơ hội để SME Việt Nam nâng tầm thương hiệu, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, để vượt qua rào cản, doanh nghiệp cần một môi trường phát triển lành mạnh, minh bạch và có sự đồng hành từ chính sách đến hạ tầng.

Sự phối hợp giữa Nhà nước, nền tảng TMĐT, doanh nghiệp logistics và cộng đồng SME sẽ là chìa khóa để TMĐT xuyên biên giới trở thành động lực tăng trưởng bền vững của kinh tế Việt Nam trong thời gian tới.