Hóa giải thách thức để doanh nghiệp nhà nước phát triển đột phá

Mặc dù giữ vị trí quan trọng và có đóng góp lớn cho nền kinh tế, nhưng vốn bổ sung cho các DNNN lại rất hạn chế.

Nhiều khó khăn về nguồn lực tài chính

Tại Diễn đàn Doanh nghiệp nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt được tổ chức ngày 20/11, Nguyễn Tất Thái, Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước) chia sẻ về một số khó khăn, hạn chế về nguồn vốn của DNNN.

Theo đó, về cơ chế sử dụng vốn, nguồn lực về vốn và tài sản của DNNN thời gian vừa qua chậm được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp, người đại diện vốn đối với các quyết định đầu tư lớn, các quy định mang tính rủi ro.

Bên cạnh đó, mức nợ của nhiều DNNN và hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu cao, các doanh nghiệp kinh doanh chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng, vốn chiếm dụng, tiềm ẩn rủi ro mất cân đối tài chính tăng lên, khả năng tiếp cận vốn vay sẽ bị thu hẹp. Đây cũng là khó khăn cho bản thân hệ thống NHTM cũng như các NHTMNN nói riêng, khi mà áp lực cung ứng vốn cho nền kinh tế đáp ứng yêu cầu phát triển cao trong thời gian tới.

Cũng theo ông Nguyễn Tất Thái, việc tăng vốn bổ sung cho DNNN nói chung gặp nhiều khó khăn. Mặc dù giữ vị trí quan trọng và có đóng góp lớn cho nền kinh tế, nhưng vốn bổ sung cho các DNNN lại rất hạn chế.

Năm 2024, có 14 DN được đầu tư bổ sung vốn nhà nước, bao gồm: đầu tư bổ sung vốn nhà nước 11.829,6 tỷ đồng vào 13 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, trong đó đầu tư bổ sung vốn ngân sách Trung ương là 10.685 tỷ đồng (bổ sung vốn điều lệ cho Agribank là 10.347 tỷ đồng); ngân sách địa phương là 692,8 tỷ đồng; Quỹ đầu tư phát triển 414 tỷ đồng; nguồn bổ sung khác 37,8 tỷ đồng; Đầu tư bổ sung vốn nhà nước từ nguồn cổ tức được chia là 9.695 tỷ đồng.

Riêng đối với các ngân hàng thương mại (NHTM) nhà nước, việc tăng vốn cho loại hình doanh nghiệp đặc biệt này càng khó khăn. Trong những năm gần đây, vai trò của các NHTM nhà nước trong hệ thống đang có xu hướng giảm dần so với các NHTM cổ phần và các ngân hàng liên doanh, chi nhánh ngân hàng nước ngoài xét cả về quy mô, vốn điều lệ và thị phần hoạt động.

Theo ông Thái, vốn điều lệ thấp cản trở hoạt động của NHTM nhà nước trên các mặt, theo đó, làm giảm hệ số an toàn vốn tối thiểu (CAR) theo chuẩn mực quốc tế, hạn chế khả năng cung ứng vốn tín dụng cho nền kinh tế, là suy giảm vai trò trụ cột trong hệ thống; hạn chế khả năng tài trợ cho các dự án lớn do vướng quy định về giới hạn tín dụng đối với một khách hàng.

Cũng tại Diễn đàn, thông tin về những thách thức của DNNN, trong đó liên quan đến nguồn lực tài chính của DNNN, bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết, nguồn lực về vốn, tài sản của DNNN chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro.

Việc đầu tư trở lại của Nhà nước cho doanh nghiệp còn hạn chế và chưa kịp thời do phạm vi đầu tư vốn bị bó hẹp, trình tự, thủ tục còn rườm rà, phức tạp. Việc không thực hiện các dự án đầu tư mới dẫn đến năng lực và khả năng cạnh tranh không theo kịp xu hướng phát triển nói chung, không cạnh tranh được với các doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực tại khu vực và quốc tế; từ đó đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội trong một số ngành, lĩnh vực chưa đạt yêu cầu đặt ra.

Cần cải cách và biện pháp thúc đẩy tăng trưởng đột phá

Bên cạnh khó khăn về nguồn lực vốn, tài sản, đại diện Bộ Tài chính cũng cho biết, vai trò của DNNN trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.

Theo đó, chỉ một số Tập đoàn, Tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Hầu hết các DNNN còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Cũng theo bà Thủy, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN còn hạn chế. Thủ tục ra quyết định của DNNN còn phức tạp dẫn đến mất cơ hội đầu tư, kinh doanh.

Đối với một số nội dung, DNNN phải chờ ý kiến chấp thuận hoặc phê duyệt của cơ quan đại diện chủ sở hữu và các cơ quan có liên quan, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các dự án đầu tư, sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Một số hạn chế, thách thức cũng được đại diện Bộ Tài chính đề cập tới như: hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ; công tác đổi mới quản trị doanh nghiệp còn chậm, chưa tiệm cận với các nguyên tắc và thông lệ quốc tế; việc tổ chức triển khai thực hiện kế hoạch cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn nhiều bất cập...

Theo bà Thủy, bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu cao trong phát triển kinh tế trong giai đoạn tới đòi hỏi phải có những cải cách và biện pháp thúc đẩy tăng trưởng đột phá đối với DNNN, cơ cấu lại khu vực này theo hướng tinh gọn, hiệu quả để DNNN thực sự phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong các ngành lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế.

Dưới góc độ nguồn lực tài chính, ông Nguyễn Tất Thái kiến nghị, các cơ quan thẩm quyền cần sớm ban hành văn bản cụ thể hóa Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Luật số 68/2025/QH15), để thực sự trao quyền tự chủ nhiều hơn cho doanh nghiệp và người đại diện vốn nhà nước tại doanh nghiệp, kể cả quyết định kinh doanh, phê duyệt dự án, chế độ tài chính, tiền lương;

Cụ thể hóa các quyền, trách nhiệm, cũng như tiêu chuẩn, chính sách đối với người đại diện phần vốn nhà nước theo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, để vừa đảm bảo thu hút nhân tài, khuyến khích sự sáng tạo nhưng cũng là cơ sở kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả…

Tiếp tục đẩy nhanh cơ cấu lại và cải cách quản lý DNNN, thực hiện một cách đồng bộ đổi mới mô hình với giải pháp đổi mới cơ chế quản lý và giám sát, quản trị DN theo chuẩn mực kinh tế thị trường và thông lệ quốc tế.

Đồng thời, có giải pháp bổ sung vốn điều lệ kịp thời cho các DNNN theo thứ tự ưu tiên, đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới; quyết liệt thúc đẩy cổ phần hóa DNNN và từng bước niêm yết theo kế hoạch; đẩy mạnh các kênh huy động tài chính từ các nguồn khác ngoài ngân sách, tín dụng…