Phân tầng hộ kinh doanh theo rủi ro: Bước cải cách quan trọng trong quản lý thuế

Đến 1/1/2026, đảm bảo 100% thủ tục thuế được thực hiện bằng phương thức điện tử. Ảnh: TL.

Cách tiếp cận hiện đại, sát thực tế

Theo thống kê của ngành Thuế, tính đến hết năm 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh, tăng 106% so với năm 2023. Trong đó, 1,3 triệu hộ có doanh thu vượt ngưỡng chịu thuế (trên 100 triệu đồng/năm), chiếm gần 59% tổng số hộ kinh doanh.

Điều này cho thấy khu vực kinh tế hộ đang phát triển mạnh, không chỉ về số lượng mà cả về quy mô và mức độ tham gia thị trường.

Nguồn thu từ khu vực này cũng tăng trưởng đáng kể. Năm 2024, thu ngân sách từ hộ, cá nhân kinh doanh đạt 25.953 tỷ đồng, tăng 20% so với năm trước.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng thu đạt 17.100 tỷ đồng, bằng 131% so với cùng kỳ năm 2024; tỷ lệ hoàn thành dự toán đạt 53,4%, cho thấy khả năng cả năm sẽ vượt chỉ tiêu.

Tuy nhiên, tỷ lệ lớn hộ kinh doanh hiện vẫn nộp thuế theo phương pháp khoán, chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ chế độ sổ sách kế toán, hóa đơn chứng từ, gây khó khăn trong công tác quản lý cũng như tiềm ẩn nguy cơ thất thu thuế.

Ngoài ra, chính sách và thủ tục thuế áp dụng cho hộ kinh doanh hiện có sự khác biệt đáng kể so với doanh nghiệp, vô hình trung tạo ra lợi thế về chi phí tuân thủ cho hộ kinh doanh. Vì vậy, số hộ chuyển lên mô hình doanh nghiệp hàng năm vẫn còn rất thấp so với tổng số hộ đang hoạt động.

Trong bối cảnh đó, Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán” được Bộ Tài chính ban hành được xem là bước đột phá quan trọng trong tiến trình cải cách thuế.

Mục tiêu chuyển toàn bộ hộ kinh doanh sang phương pháp tự khai, tự nộp thuế từ ngày 1/1/2026, đồng thời 100% thủ tục thuế được thực hiện bằng phương thức điện tử, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người nộp thuế.

Đề án cũng xác định rõ việc phân loại hộ kinh doanh thành ba nhóm, tương ứng với các phương pháp quản lý khác nhau, dựa trên quy mô và đặc điểm hoạt động. Đây là hướng tiếp cận hiện đại, giúp phân bổ nguồn lực quản lý hiệu quả hơn, vừa đảm bảo công bằng, vừa khuyến khích sự phát triển của khu vực hộ kinh doanh.

Theo bà Lê Thị Yến, Chủ tịch HanoiTax, chuyên gia trong lĩnh vực thuế – kế toán, đề án này là một bước cải cách có ý nghĩa chiến lược, góp phần xây dựng hệ thống thuế công bằng, minh bạch và hiện đại hơn.

“Chuyển từ cơ chế thuế khoán sang cơ chế tự khai, tự nộp và hậu kiểm bằng dữ liệu điện tử giúp cơ quan thuế quản lý sát thực tế hơn, giảm phụ thuộc vào yếu tố ấn định chủ quan, đồng thời hạn chế thất thu – vấn đề tồn tại lâu năm trong khu vực hộ kinh doanh”, bà Yến nhấn mạnh.

Bà Lê Thị Yến "Chuyển từ cơ chế thuế khoán sang cơ chế tự khai, tự nộp và hậu kiểm bằng dữ liệu điện tử giúp cơ quan thuế quản lý sát thực tế hơn, giảm phụ thuộc vào yếu tố ấn định chủ quan; đồng thời hạn chế thất thu – vấn đề tồn tại lâu năm trong khu vực hộ kinh doanh”.

Theo bà Yến, đây không chỉ là biện pháp kỹ thuật mà còn là bước tiến lớn trong chuyển đổi số của ngành Tài chính.

Việc tận dụng dữ liệu từ hóa đơn điện tử, giao dịch ngân hàng và thương mại điện tử sẽ giúp hình thành hệ sinh thái dữ liệu thuế thống nhất, chuyển từ “thu thuế theo cảm tính” sang “quản lý dựa trên dữ liệu và rủi ro”.

Đảm bảo công bằng – yếu tố cốt lõi trong phân tầng

Mục tiêu tổng quát của Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với HKD khi xóa bỏ thuế khoán” là tiếp tục hiện đại hóa công tác quản lý thuế đối với HKD, xóa bỏ thuế khoán, thiết lập môi trường kinh doanh bình đẳng giữa KHD và doanh nghiệp.

Đồng thời, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và chuyển đổi số, giảm chi phí tuân thủ, tập trung hỗ trợ người nộp thuế, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho kinh tế tư nhân phát triển toàn diện.

Theo đánh giá của các chuyên gia, việc phân loại hộ kinh doanh thành ba nhóm quản lý khác nhau là hướng đi đúng và thực tiễn, phản ánh sự đa dạng của khu vực này.

Tuy nhiên, để chính sách phân tầng thật sự công bằng, cần cơ chế giám sát doanh thu khách quan, tránh tình trạng hộ cố tình “né nhóm” bằng cách khai thấp doanh thu.

Theo đó, giải pháp không nằm ở việc tăng kiểm tra hành chính, mà là ứng dụng công nghệ và dữ liệu – kết hợp thông tin từ hóa đơn điện tử, lượng điện tiêu thụ, chi phí thuê mặt bằng và các nguồn dữ liệu số khác – để nhận diện rủi ro chính xác và đảm bảo công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế.

Để Đề án đi vào cuộc sống, triển khai đồng bộ và nhất quán là yếu tố then chốt – từ khung pháp lý, hạ tầng công nghệ, hệ thống dữ liệu đến năng lực con người. Nếu không thực hiện đồng bộ, rủi ro lớn nhất là những hộ tuân thủ nghiêm túc bị thiệt, trong khi các hộ không tuân thủ lại có thể tiếp tục né tránh, làm giảm niềm tin vào chính sách.

Bà Lê Thị Yến cho rằng, cơ quan thuế cần tăng cường giám sát, phản hồi và điều chỉnh chính sách liên tục, đảm bảo mọi hộ kinh doanh được áp dụng trên cùng một mặt bằng quản lý.

Song song với đó là, đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật, giúp hộ kinh doanh hiểu rõ lợi ích của minh bạch hóa và tự giác thực hiện nghĩa vụ thuế, thay vì coi đó là gánh nặng.

Nâng cao năng lực cán bộ thuế cơ sở cũng là điều kiện tiên quyết, để đảm bảo hướng dẫn thống nhất, xử lý kịp thời vướng mắc và duy trì niềm tin giữa cơ quan quản lý và người nộp thuế.

Đề án xóa bỏ thuế khoán sẽ không chỉ là bước cải cách kỹ thuật, mà còn đánh dấu chuyển đổi tư duy từ “quản lý hành chính” sang “quản lý bằng dữ liệu và niềm tin”.