Doanh nghiệp có thể mất thương hiệu chỉ vì đối thủ đổi một chữ

Theo EUIPO, độ nổi bật của nhãn hiệu càng cao thì quyền bảo hộ càng mạnh, dù sự khác biệt hình thức là nhỏ. Đồ hoạ: TT

Luật hiện hành có đang bảo vệ đúng doanh nghiệp?

Theo TS, Luật sư Lê Bá Thường (Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh), Viện trưởng Viện Nghiên cứu pháp luật và Văn hóa doanh nghiệp, nhiều vụ tranh chấp sở hữu trí tuệ gần đây cho thấy khoảng cách lớn giữa pháp luật và thực tiễn xét xử, khi những doanh nghiệp làm ăn chân chính lại gặp bất lợi bởi sự lách luật tinh vi và cách hiểu máy móc về nhãn hiệu.

Thực tế trên đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện luật SHTT, để bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính và gia tăng niềm tin người tiêu dùng, nhất là trong bối cảnh TMĐT phát triển.

Tại một vụ tranh chấp ở phía Nam, một doanh nghiệp nước giải khát đã gây dựng thương hiệu hơn 20 năm bỗng dưng bị đe dọa thị phần bởi một đối thủ mới nổi. Đối thủ này sử dụng tên thương hiệu và thiết kế bao bì rất giống, chỉ khác đôi chút về phông chữ. Tình trạng này khiến người tiêu dùng nhầm lẫn hai thương hiệu có liên quan, còn doanh nghiệp lâu năm thì bị thiệt hại.

Câu hỏi đặt ra là liệu hệ thống pháp luật hiện nay có đang bảo vệ đúng đối tượng hay chỉ dừng lại ở việc bảo hộ mặt chữ?

Thực tế, pháp luật về SHTT có thể chưa thực sự đồng hành với môi trường thương mại hiện đại, nơi mà uy tín thương hiệu và lòng tin người tiêu dùng mới là giá trị cốt lõi cần được bảo vệ.

Một ví dụ điển hình là vụ kiện giữa Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh và Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh Việt. Nguyên đơn cho biết họ khởi kiện nhằm ngăn chặn tình trạng “thêm một chữ” để lách luật và khai thác danh tiếng thương hiệu đã được bảo hộ. Vụ việc này hiện đã được kiến nghị xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm. Đây là ví dụ điển hình cho thấy hệ thống pháp luật có thể bị lợi dụng bởi những chiêu trò đặt tên, gây nhầm lẫn, nhưng lại không dễ xử lý triệt để nếu vẫn áp dụng tư duy “so sánh từng chữ”.

Qua khảo sát một số bản án về tranh chấp nhãn hiệu, có thể thấy cách tiếp cận của tòa án còn thiếu thống nhất. Trong một số trường hợp, nguyên đơn thắng kiện nhờ chứng minh được thương hiệu có danh tiếng rộng rãi qua dữ liệu bán hàng và chiến dịch marketing. Nhưng ở những vụ khác, nguyên đơn lại thua dù bị “ăn theo” rõ ràng, chỉ vì dấu hiệu tranh chấp bị đánh giá là “chưa đủ gây nhầm lẫn”.

“Vấn đề không nằm ở kết quả “thắng - thua”, mà ở việc các tòa án đánh giá dựa vào tiêu chí nào. Phần lớn vẫn thiên về yếu tố hình thức như cách viết, phông chữ, biểu tượng, trong khi mức độ nổi bật và uy tín của thương hiệu lại chưa được coi trọng”, ông Lê Bá Thường nhấn mạnh.

Hoàn thiện cơ chế để bảo vệ đúng đối tượng

Theo ông Lê Bá Thường, tòa án thường viện dẫn khái niệm “người tiêu dùng trung bình” để đánh giá khả năng gây nhầm lẫn giữa các thương hiệu. Tuy nhiên, hướng dẫn cụ thể về cách đánh giá vẫn chưa thống nhất và thiếu rõ ràng.

Để bảo vệ sự phát triển lành mạnh của môi trường TMĐT, theo TS Kinh tế, Luật sư Lê Bá Thường, các nền tảng số cần được tích hợp với hệ thống pháp lý để thực thi các phán quyết nhanh chóng và hiệu quả. Việc này không chỉ bảo vệ doanh nghiệp mà còn giúp người tiêu dùng không bị đánh lừa bởi những thương hiệu giả mạo. TS, Luật sư Lê Bá Thường

Trong khi đó, nhiều hệ thống pháp luật quốc tế như Cơ quan SHTT Liên minh châu Âu (EUIPO) khẳng định rằng, độ nổi bật của nhãn hiệu càng cao thì quyền bảo hộ càng mạnh, dù sự khác biệt hình thức là nhỏ. Tổ chức SHTT Thế giới (WIPO) cũng cho rằng, phải đánh giá trên tổng thể chứ không nên tách nhỏ từng yếu tố.

TS Kinh tế, Luật sư Lê Bá Thường chia sẻ: Do chưa có chuẩn hóa, một vụ việc có thể bị đánh giá rất khác nhau tại các tòa án khác nhau. Cùng một hành vi, nơi này coi là vi phạm, nơi khác lại cho rằng “không đáng kể”.

Thực tế cho thấy, trong một vụ tranh chấp, kết quả không chỉ phụ thuộc vào luật mà còn vào cách doanh nghiệp chuẩn bị và tham gia tố tụng, cụ thể: Viện kiểm sát thường ít xuất hiện trong các vụ việc dân sự về SHTT, dù họ có vai trò đảm bảo lợi ích công cộng. Luật sư đóng vai trò sống còn khi xây dựng chiến lược bằng chứng, từ hồ sơ truyền thông, doanh thu, dữ liệu người tiêu dùng đến giám định chuyên môn.

Trong khi, doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, thường thiếu bộ phận pháp chế, dẫn đến không lưu giữ đầy đủ bằng chứng về quá trình xây dựng thương hiệu. Khi ra tòa, họ không đủ tài liệu để chứng minh mình đã có uy tín trên thị trường, dẫn đến yếu thế trước những đối thủ biết cách lách luật.

Trước bối cảnh TMĐT phát triển mạnh mẽ, nhãn hiệu là yếu tố giúp người tiêu dùng phân biệt hàng hóa càng trở nên quan trọng. Tuy nhiên, nếu việc bảo hộ nhãn hiệu chỉ dừng lại ở hình thức mà không phản ánh giá trị thật, thì doanh nghiệp chân chính sẽ bị đẩy vào thế bất lợi.

Chung quan điểm, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, trong thời gian tới, cơ quan chức năng cần có những cải tiến mang tính hệ thống, đơn cử như: Chuẩn hóa hướng dẫn xét xử. Theo đó, cần có thông tư, văn bản chính thức hướng dẫn cụ thể về tiêu chí “gây nhầm lẫn”, trong đó khuyến khích sử dụng khảo sát người tiêu dùng làm bằng chứng quan trọng.

Bên cạnh đó, đối với các tranh chấp có dấu hiệu “ăn theo” rõ ràng, cần có cơ chế xử lý nhanh, áp dụng biện pháp khẩn cấp như tạm thời dừng lưu hành sản phẩm vi phạm trên thị trường.

Đồng thời, tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế như: WIPO, EUIPO để tổ chức tập huấn, nâng cao nhận thức về SHTT cho đội ngũ xét xử. Kết nối cơ quan quản lý thị trường với nền tảng TMĐT để gỡ bỏ sản phẩm và khóa tài khoản ngay sau phán quyết…