Bài 5: Thu thuế tài sản số - Bước đi cần thiết để quản lý minh bạch và chống thất thu ngân sách

TS. Phạm Nguyễn Anh Huy, Giảng viên cấp cao ngành Tài chính (Đại học RMIT Việt Nam).

Tại dự thảo đề nghị xây dựng Luật Thuế TNCN (thay thế), Bộ Tài chính đề xuất đánh thuế thu nhập từ chuyển nhượng tài sản số trên các sàn giao dịch minh bạch với thuế suất 0,1%, tương tự như giao dịch chứng khoán. Ông đánh giá thế nào về cách tiếp cận này dưới góc độ chính sách thuế hiện đại?

Tôi đánh giá cao nỗ lực của Bộ Tài chính trong việc đưa tài sản số vào khuôn khổ thuế, nhằm phản ánh đúng bản chất thu nhập phát sinh từ hoạt động giao dịch tài sản số.

Việc áp dụng thuế suất 0,1% tương tự như chứng khoán là một bước đi hợp lý trong ngắn hạn vì tính đơn giản, dễ áp dụng, và không yêu cầu định giá tài sản phức tạp.

Cách tiếp cận này sẽ dễ triển khai kỹ thuật thông qua hạ tầng số, đặc biệt khi giao dịch diễn ra trên các sàn giao dịch minh bạch.

Tuy nhiên, về dài hạn, cần tính đến khả năng phân loại các loại tài sản số khác nhau (tài sản mã hóa, token tiện ích, NFT... ) và bản chất thu nhập (đầu cơ, đầu tư dài hạn, thu nhập thụ động) để có chính sách thuế phù hợp, tránh đánh đồng và gây méo mó hành vi thị trường.

Với đặc điểm biến động lớn và chưa được pháp lý hóa đầy đủ, việc áp dụng thuế suất cố định như đề xuất có đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu thu ngân sách và yêu cầu phát triển thị trường minh bạch, bền vững, thưa ông?

Việc áp dụng mức thuế suất cố định 0,1% có thể tạo ra sự ổn định bước đầu trong quản lý, song cần lưu ý một số điểm.

Tài sản số có tính biến động cao, và biên lợi nhuận của nhà đầu tư không phải lúc nào cũng dương.

Việc đánh thuế theo giá trị giao dịch thay vì lợi nhuận thực có thể dẫn đến tình trạng “thuế chồng thuế” nếu nhà đầu tư mua-bán liên tục và thua lỗ. Điều này về lâu dài có thể khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ nản lòng, làm giảm thanh khoản của thị trường.

Do đó, để hài hòa giữa mục tiêu thu ngân sách và phát triển thị trường, Bộ Tài chính cần có lộ trình rõ ràng để phát triển Luật Thuế TNCN cho tài sản số.

Ở các nước phát triển, tài sản số (đặc biệt là tài sản mã hóa) phải chịu thuế thu nhập và thuế thặng dư vốn.

Trước mắt áp dụng thuế suất thấp và đơn giản với điều kiện giao dịch minh bạch, nhưng song song phát triển hệ thống định danh tài sản, giám sát dòng tiền và chuẩn hóa báo cáo để tiến đến đánh thuế trên thặng dư vốn (capital gains tax) như các thị trường phát triển.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông có thể chia sẻ một số bài học liên quan đến cách các nước đánh thuế tài sản số, đặc biệt trong bối cảnh còn khoảng trống về quản lý và giám sát như ở Việt Nam hiện nay?

Ở các nước phát triển như Mỹ, Anh và Australia, tài sản số (đặc biệt là tài sản mã hóa) phải chịu thuế thu nhập và thuế thặng dư vốn.

Trong đó, nhà đầu tư phải đóng thuế thu nhập khi họ nhận được tài sản mã hóa cho các hoạt động như nhận lương bằng tài sản mã hóa, đào tiền mã hóa và các hình thức khóa tài sản mã hóa để nhận thưởng (staking).

Đối với thuế trên thặng dư vốn (capital gains tax), nhà đầu tư phải trả khoản thuế này nếu họ bán tài sản mã hóa để lấy tiền pháp định, giao dịch hoán đổi các lại tài sản mã hóa khác nhau hoăc dùng tài sản mã hóa để thanh toán cho hàng hóa hoặc dịch vụ.

Mức thuế phải trả tùy thuộc vào việc nhà đầu tư nắm giữ các loại tài sản mã hóa dài hạn hay ngắn hạn, trong đó, mức thuế cho việc nắm giữ ngắn hạn cao hơn đáng kể.

Với những kinh nghiệm này, Bộ Tài chính cần triển khai đồng bộ khuôn khổ pháp lý, định danh điện tử, chuẩn hóa báo cáo, và hợp tác quốc tế trong việc giám sát tài sản mã hóa.

Bộ Tài chính cũng nên bắt đầu với mức thuế đơn giản (0,1% trên giá trị giao dịch như với thị trường chứng khoán) trên các sàn giao dịch hợp pháp để nâng cao nhận thức nộp thuế cho nhà đầu tư.

Đồng thời, Bộ Tài chính cũng cần đưa ra những lộ trình rõ ràng trong việc phát triển Luật Thuế TNCN đối với tài sản số dựa vào kinh nghiệm của các nước phát triển để tránh thất thu thuế cũng như làm tăng niềm tin của nhà đầu tư.

Xin trân trọng cảm ơn ông!