Bài 1: Sau 5 năm thực thi EVFTA: Hiệu quả từ tác động kinh tế và sự hội nhập tiêu chuẩn

Chỉ 5 năm kể từ ngày chính thức có hiệu lực, EVFTA đã xúc tác cho kim ngạch thương mại song phương đạt gần 300 tỷ USD.

Thông tin trên vừa được Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cho biết ngày 1/8/2025, trong đó nhấn mạnh, kết quả này đã đưa Việt Nam trở thành đối tác thương mại hàng đầu của EU tại ASEAN và đối tác lớn thứ 16 trên toàn cầu. Đặc biệt, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng và chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng phân mảnh, EVFTA trở thành một hình mẫu hợp tác dựa trên luật lệ, giá trị chung và tầm nhìn phát triển dài hạn.

Thực tế cho thấy, ngay từ giai đoạn đàm phán, EuroCham đã sát cánh cùng Chính phủ Việt Nam và Liên minh châu Âu để định hình một hiệp định tham vọng nhưng đồng thời thiết thực. Cho đến nay, EuroCham tiếp tục đóng vai trò là cầu nối thúc đẩy các giá trị cốt lõi của EVFTA: thương mại công bằng, tăng trưởng bền vững và liên kết chiến lược giữa doanh nghiệp, chính sách và thị trường trên cả hai bờ Á – Âu.

Tác động kinh tế và sự hội nhập tiêu chuẩn

Được ký kết vào ngày 30/6/2019 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, EVFTA là một trong những hiệp định thương mại tự do toàn diện và tham vọng nhất mà EU từng ký với một quốc gia đang phát triển. Hiệp định đã xóa bỏ hơn 70% thuế quan đối với nhiều mặt hàng xuất nhập khẩu giữa hai bên. Phần thuế còn lại – lên tới 99% – sẽ được gỡ bỏ dần theo lộ trình trong những năm tới.

Không chỉ dừng lại ở việc cắt giảm thuế quan, EVFTA còn mở rộng quyền tiếp cận thị trường, tăng cường bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, và thúc đẩy minh bạch hóa trong hệ thống quy định – tất cả nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn để doanh nghiệp hai bên tận dụng tối đa cơ hội thương mại.

Bên cạnh tác động kinh tế trực tiếp, EVFTA còn là chất xúc tác cho sự hòa hợp lâu dài về giá trị và tiêu chuẩn giữa Việt Nam và EU – một yếu tố mà Chủ tịch EuroCham, ông Bruno Jaspaert, khẳng định là then chốt cho thành công của EVFTA: “Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng và các tuyên bố áp thuế đơn phương liên tục xuất hiện, EVFTA nổi bật như một biểu tượng của niềm tin và tinh thần hợp tác. Ngày 1/8 năm nay không chỉ đánh dấu tròn 5 năm hiệp định có hiệu lực, mà còn là thời điểm mang tính bước ngoặt trong cục diện thương mại toàn cầu.

“Giữa lúc thế giới đang phân tích từng chi tiết của các thỏa thuận thương mại mới và do dự trước các chính sách 'thuế đối ứng' từ Hoa Kỳ, EVFTA lại mang đến sự rõ ràng và ổn định hiếm hoi. Những điều khoản minh bạch và cam kết chung giữa Việt Nam và EU cho thấy: sự hài hòa về tiêu chuẩn cùng thị trường mở chính là con đường dẫn đến tăng trưởng bền vững và thịnh vượng lâu dài”.

Thực tế cho thấy, kể từ khi được triển khai, EVFTA đã góp phần thúc đẩy thương mại EU-Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ. Theo số liệu sơ bộ từ Cục Thống kê, chỉ trong vòng chưa đầy 5 năm - từ tháng 8/2020 đến tháng 5/2025 – kim ngạch thương mại song phương đã đạt 298 tỷ USD.

Con số này chiếm gần 40% tổng kim ngạch thương mại tích lũy giữa hai bên (815 tỷ USD) trong hơn 30 năm hợp tác giao thương kể từ 1995 – một minh chứng rõ ràng cho vai trò xúc tác của EVFTA trong việc mở rộng thị trường và làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác kinh tế song phương.

Hiện Việt Nam là đối tác thương mại hàng hóa lớn nhất của EU tại ASEAN và đứng thứ 16 trên toàn cầu. Các mặt hàng xuất khẩu sang châu Âu đa dạng từ điện tử, dệt may, nội thất cho đến nông sản.

Ở chiều ngược lại, EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba và là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, cung cấp các sản phẩm chiến lược như máy móc công nghệ cao, phương tiện vận tải, dược phẩm và công nghệ xanh.

Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) mới nhất của EuroCham, công bố trong Quý 2/2025, cho thấy EVFTA đang ngày càng phát huy hiệu quả. Có tới 66% doanh nghiệp tham gia khảo sát đang tích cực giao thương giữa EU và Việt Nam và gần như toàn bộ doanh nghiệp (98,2%) đều có mức độ hiểu biết nhất định về hiệp định. Một nửa số doanh nghiệp đã ghi nhận lợi ích ở mức từ trung bình đến đáng kể – tỷ lệ này được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng khi các cam kết cắt giảm thuế quan được triển khai đầy đủ trong những năm tới.

Đáng chú ý, không chỉ các tập đoàn lớn được hưởng lợi mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng đang khai thác tốt các ưu đãi từ hiệp định. Tỷ lệ doanh nghiệp xem cắt giảm thuế quan là lợi thế then chốt đã tăng vọt từ 29% trong quý 2/2024 lên 61% trong cùng kỳ năm nay. Trong đó, một số doanh nghiệp đã có thể định lượng lợi nhuận trực tiếp từ EVFTA, mức tăng trung bình được ghi nhận vào lợi nhuận ròng là 8,7% – với một số doanh nghiệp báo cáo con số ấn tượng lên tới 25%.

Nắm bắt cơ hội và vượt qua lực cản

Không chỉ dừng lại ở các ưu đãi thuế quan, EVFTA còn là chìa khóa giúp doanh nghiệp châu Âu tiếp cận tốt hơn thị trường nội địa đang phát triển nhanh chóng của Việt Nam – từ cơ hội đầu tư FDI được hưởng nhiều chính sách ưu đãi đến hợp tác trong các dự án hợp tác công tư (PPP).

Với quy mô dân số 100 triệu người và lực lượng lao động hơn 55 triệu người, Việt Nam đang dần trở thành một hệ sinh thái chiến lược cho các doanh nghiệp châu Âu hội nhập sâu hơn vào các chuỗi cung ứng mới và mở rộng thị trường dài hạn.

Trong các lĩnh vực như nông nghiệp bền vững, chuyển đổi số và năng lượng xanh, chuyên môn của châu Âu là sự bổ trợ lý tưởng cho nền tảng tài nguyên và các ưu tiên phát triển của Việt Nam.

Ví dụ, những đổi mới từ châu Âu trong nông nghiệp số và công nghệ xanh đang góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng truy xuất nguồn gốc trong các ngành nông nghiệp, thực phẩm và nuôi trồng thủy sản – những lĩnh vực mà Việt Nam đang là nhà cung cấp chủ lực cho thị trường châu Âu. EVFTA đang giúp Việt Nam định vị mình như một trung tâm sản xuất – xuất khẩu đáng tin cậy trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng phân mảnh.

Với tổng GDP lên tới 29 nghìn tỷ USD (tính theo sức mua tương đương) và hơn 450 triệu người tiêu dùng, EU hiện là khối kinh tế thống nhất lớn nhất thế giới. Môi trường thương mại được quản lý bằng hệ thống pháp luật minh bạch, ổn định và dễ dự đoán, kèm với GDP bình quân đầu người vượt 43.000 USD (theo Ngân hàng Thế giới năm 2024) càng củng cố sức mua cao và nhu cầu đa dạng.

Đây chính là điều kiện lý tưởng để các sản phẩm chất lượng cao từ Việt Nam – từ nông sản, thực phẩm chế biến đến hàng tiêu dùng và công nghệ – chinh phục người tiêu dùng châu Âu.

Tuy nhiên, ngay cả khi những lợi ích từ EVFTA ngày càng rõ rệt, các cơ chế thực thi phức tạp vẫn đang là rào cản lớn đối với cộng đồng doanh nghiệp. 37% doanh nghiệp được khảo sát cho biết thường xuyên gặp phải chênh lệch trong định giá hải quan – yếu tố làm gia tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh.

Ngoài ra, các quy định chưa rõ ràng, thực thi thiếu đồng bộ, cùng sự thiếu nhất quán giữa các cơ quan chức năng của cả EU và Việt Nam tiếp tục gây trở ngại cho hoạt động thương mại. Những bất cập này đang làm giảm hiệu quả thực tế và kìm hãm tiềm năng tối đa của hiệp định.

Phó Chủ tịch EuroCham phụ trách vận động chính sách- ông Jean-Jacques Bouflet, một trong những nhà đàm phán chủ chốt của EU trong quá trình xây dựng EVFTA – nhận định về tính linh hoạt và định hướng cải tiến của hiệp định: “Khi chúng tôi đàm phán EVFTA, từng điều khoản đều được thiết kế với mục tiêu tối ưu hóa hiệu quả và đảm bảo tính toàn diện. Chúng tôi đã cố gắng dự đoán những phức tạp sẽ nảy sinh, và luôn nỗ lực tìm ra sự cân bằng hợp lý. Tuy nhiên, việc triển khai là cả một hành trình – đòi hỏi sự điều chỉnh liên tục, các cuộc đối thoại mang tính xây dựng và một tư duy thực sự lấy doanh nghiệp làm trung tâm”.