Xem xét kỹ hơn vấn đề "mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử"

Thị trường TMĐT đang ngày càng đa dạng với nhiều mô hình như B2B, C2C, TMĐT trên mạng xã hội và trên nền tảng đa dịch vụ... Đồ họa: TT

Khái niệm còn mơ hồ, dễ gây nhầm lẫn

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản gửi cơ quan soạn thảo góp ý Dự thảo Luật TMĐT. Dự thảo này đang thu hút sự quan tâm đặc biệt từ cộng đồng doanh nghiệp, nhất là những đơn vị hoạt động trong lĩnh vực TMĐT và cung cấp dịch vụ số.

VCCI cho rằng, các quy định hiện tại trong Dự thảo xây dựng trên nền tảng của mô hình B2C (doanh nghiệp bán hàng cho người tiêu dùng). Tuy nhiên, trên thực tế, thị trường TMĐT đang ngày càng đa dạng với nhiều mô hình như B2B (doanh nghiệp với doanh nghiệp), C2C (người tiêu dùng với người tiêu dùng), TMĐT trên mạng xã hội, hay các nền tảng đa dịch vụ tích hợp...

Vì vậy, việc xây dựng các điều khoản quản lý cần phản ánh được sự đa dạng này để đảm bảo tính khả thi, tạo hành lang pháp lý, thúc đẩy hoạt động của các doanh nghiệp.

Một trong những điểm gây tranh cãi nhất là việc phân biệt giữa hai khái niệm: Nền tảng TMĐT trung gian và mạng xã hội có hoạt động TMĐT. Theo VCCI, nội dung tại khoản 5, khoản 6 Điều 3 Dự thảo đang còn chưa rõ ràng, có dấu hiệu chồng lấn và chưa phân định bản chất của hai loại hình nền tảng.

Cụ thể, trong khi mạng xã hội chủ yếu đóng vai trò là nền tảng kết nối, chia sẻ thông tin giữa người dùng thì nền tảng TMĐT trung gian lại tham gia sâu hơn vào quá trình giao dịch, bao gồm quản lý thanh toán, xác nhận đơn hàng, theo dõi vận chuyển và thu phí từ hoạt động mua bán.

VCCI nhấn mạnh rằng, nếu giữ nguyên định nghĩa như hiện tại, thì hầu hết các mạng xã hội đều có thể bị xếp vào nhóm nền tảng trung gian, từ đó bị áp đặt những nghĩa vụ pháp lý không phù hợp với bản chất hoạt động của mạng xã hội.

Trên cơ sở đó, VCCI đề xuất sửa đổi để làm rõ cách phân biệt hai loại hình nền tảng. Theo kiến nghị này, nền tảng TMĐT trung gian là hệ thống có chức năng hỗ trợ giao dịch trực tuyến, bao gồm đặt hàng, thanh toán, vận chuyển... và có thu phí dịch vụ. Trong khi đó, mạng xã hội có TMĐT chỉ đóng vai trò hỗ trợ người bán và người mua kết nối, quảng bá sản phẩm, có thể có thêm tính năng mở gian hàng, livestream, đặt hàng thử nghiệm...

VCCI cũng đề nghị rằng, nghĩa vụ pháp lý của mạng xã hội cần được thiết kế linh hoạt, dựa trên tính năng thực tế mà nền tảng cung cấp, không nên áp đặt máy móc theo mô hình nền tảng trung gian.

Cụ thể, chủ sở hữu mạng xã hội có tích hợp TMĐT nên có trách nhiệm như phân loại rõ tài khoản bán hàng và tài khoản cá nhân, hiển thị dấu hiệu nhận diện. Đồng thời, tách biệt nội dung thương mại riêng, tránh trộn lẫn với nội dung khác; có cơ chế gỡ bỏ nội dung vi phạm theo yêu cầu cơ quan chức năng.

Bên cạnh đó, hợp tác với nhà nước để giám sát, phát hiện hàng hóa, dịch vụ trái phép. Xác thực danh tính người bán, hỗ trợ báo cáo và xử lý vi phạm. Cung cấp thông tin khi có yêu cầu từ cơ quan quản lý.

Trong trường hợp mạng xã hội trực tiếp tham gia sâu vào hoạt động thương mại như đặt hàng, quản lý thanh toán, thu phí… thì lúc đó mới phải chịu đầy đủ nghĩa vụ như một nền tảng TMĐT trung gian, theo quy định tại Điều 16 của Dự thảo.

Cần luật hóa nhưng phải đúng thực tế

Chung quan điểm với VCCI, Luật sư Bùi Văn Đức (Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh) cũng cho rằng, Dự thảo Luật TMĐT tuy có nhiều điểm mới, phù hợp với bối cảnh nhưng các khái niệm vẫn cần được xây dựng bao quát, khái quát hơn, để có thể ứng dụng lâu dài trong bối cảnh các mô hình TMĐT đang không ngừng biến đổi.

Luật sư Đức cho rằng, với định nghĩa hiện tại, việc áp nghĩa vụ như nhau cho cả mạng xã hội và nền tảng TMĐT trung gian là chưa thực sự hợp lý.

“Mạng xã hội cũng tham gia nhiều vào hoạt động TMĐT. Theo Điều 17 Dự thảo, gần như tất cả các nền tảng xã hội tham gia vào TMĐT đều phải có các nghĩa vụ giống như nền tảng TMĐT trung gian và có thêm một số nghĩa vụ khác. Điều này nên xem xét lại về tính năng, bản chất của những nền tảng, mạng xã hội, nếu họ chỉ đơn thuần tham gia một khâu rất nhỏ trong toàn bộ chuỗi của TMĐT”, ông Đức nhấn mạnh.

Hiện nay, TMĐT không còn giới hạn trong các website hay sàn giao dịch truyền thống. Nhiều mạng xã hội lớn như Facebook, TikTok, Instagram… đang trở thành kênh bán hàng chủ lực của người tiêu dùng và doanh nghiệp, nhờ khả năng tương tác cao, hỗ trợ livestream, tiếp thị liên kết, phản hồi người mua tức thì.

Các nền tảng này dù không trực tiếp “chốt đơn” hay thu tiền nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong chuỗi TMĐT. Vì vậy, nếu áp dụng một bộ khung pháp lý cứng nhắc cho tất cả, sẽ có nguy cơ khiến doanh nghiệp gặp khó trong triển khai mô hình mới hoặc rơi vào thế bị kiểm soát quá mức.

Từ các ý kiến trên, nhiều chuyên gia đề xuất rằng Luật TMĐT cần được xây dựng theo hướng tiệm cận thực tế thị trường, phân hóa trách nhiệm theo mức độ tham gia của từng loại nền tảng. Các quy định nên linh hoạt, tránh gây gánh nặng quản lý hoặc kìm hãm đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực TMĐT.

Sự phát triển của TMĐT tích hợp trên mạng xã hội là xu thế không thể đảo ngược. Việc luật hóa hoạt động này là cần thiết nhưng cần phải được thực hiện một cách cẩn trọng, kỹ lưỡng, tránh đánh đồng bản chất hoạt động của các nền tảng số đang rất khác nhau hiện nay.