Vì sao hàng giả dễ dàng qua mặt người tiêu dùng online?

Hiện nay, Việt Nam chưa có nền tảng quản lý xuyên suốt chuỗi cung ứng từ nguyên liệu, sản xuất, phân phối đến tay người tiêu dùng. Đồ họa: TT

Hệ thống truy xuất nguồn gốc chưa đồng bộ, thống nhất

Gian lận thương mại trên môi trường số ngày càng phức tạp, đặc biệt khi hàng giả, hàng nhái và sản phẩm quảng cáo sai sự thật đã len sâu vào đời sống tiêu dùng. Nhiều ý kiến cho rằng, việc hoàn thiện đồng bộ pháp luật, củng cố công nghệ truy xuất và tăng cường phối hợp liên ngành là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Hiện nay, nhiều hệ thống truy xuất nguồn gốc được đưa vào sử dụng như Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia, Hệ thống định danh toàn cầu, mã QR và giải pháp định danh truy xuất hóa chất, tiền chất mà Bộ Công an thí điểm trên nền tảng VNeID Check.

Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Thị Hà (Trường Đại học Công nghệ Đông Á), hệ thống truy xuất hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Mã định danh sản phẩm chưa thống nhất trên toàn quốc; dữ liệu bị phân tán ở nhiều bộ, ngành khác nhau; thiếu cơ chế kết nối liên thông.

Thực tế hiện nay, Việt Nam chưa có nền tảng quản lý xuyên suốt chuỗi cung ứng từ nguyên liệu, sản xuất, phân phối đến tay người tiêu dùng. Điều này khiến hàng hóa không rõ nguồn gốc dễ dàng lọt ra thị trường, gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng.

Theo ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), TMĐT phát triển nhanh kéo theo hàng loạt hành vi vi phạm. Nổi bật là tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Ông Ninh cho hay, tình trạng trên gây thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng và doanh nghiệp làm ăn chân chính, đồng thời tác động tiêu cực đến lòng tin thị trường. Vì vậy, việc xây dựng Luật TMĐT được xem là cần thiết nhằm kiểm soát tốt hơn hoạt động mua bán trực tuyến. “Việc xây dựng Luật TMĐT là một bước tiến pháp lý quan trọng”, ông Ninh nhấn mạnh.

Trong dự thảo Luật TMĐT, mô hình quản lý được thiết kế theo hướng chủ động, quy định rõ trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái TMĐT, bao gồm người bán, sàn giao dịch, đơn vị vận chuyển và thanh toán.

Hai cấu phần quan trọng là nền tảng quản lý hoạt động TMĐT và cơ sở dữ liệu TMĐT được xác định là trung tâm lưu trữ, xử lý dữ liệu định danh người bán, dữ liệu thuế, dữ liệu hải quan… Từ đó, hỗ trợ cho nhận diện rủi ro và cảnh báo sớm.

Quảng cáo sai sự thật về nhóm hàng tiêu dùng liên quan trực tiếp đến sức khỏe đang là vấn đề đáng lo ngại.

Yêu cầu tăng trách nhiệm của nền tảng và siết chặt hành lang pháp lý

Trong nhóm hàng tiêu dùng liên quan trực tiếp đến sức khỏe, thuốc giả và thực phẩm bảo vệ sức khỏe quảng cáo sai sự thật đang là vấn đề đáng lo ngại.

Theo TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý dược (Bộ Y tế), thời gian gần đây đã xuất hiện nhiều đường dây sản xuất, kinh doanh thuốc giả tại Hà Nội, Cần Thơ, Bến Tre và các đường dây thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả hoạt động ở nhiều địa bàn.

Ông Hùng cho biết, tội phạm dược phẩm giả tận dụng nhu cầu thuốc tăng cao sau dịch Covid-19. TMĐT và mạng xã hội như Facebook, Zalo, YouTube trở thành kênh chính để tiêu thụ thuốc giả, lợi dụng tâm lý người tiêu dùng muốn mua thuốc giá rẻ và có xu hướng tự điều trị.

Qua kiểm tra thực tế, Bộ Y tế ghi nhận thuốc giả, thuốc nhập lậu, thuốc xách tay và thuốc không rõ nguồn gốc vẫn xuất hiện tại một số nhà thuốc, quầy thuốc. Ông Hùng cho biết, phần lớn thuốc giả được sản xuất tại cơ sở bất hợp pháp và chưa được Bộ Y tế cấp phép sản xuất.

Bộ Y tế khẳng định, thuốc giả chưa lọt vào hệ thống bệnh viện do quy trình kiểm soát chặt chẽ. Cơ quan chức năng cũng chưa phát hiện trường hợp cơ sở có giấy phép sản xuất hoặc nhập khẩu thuốc tham gia kinh doanh thuốc giả.

Ngoài thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe là nhóm hàng có nguy cơ cao với người tiêu dùng. Bộ Y tế cho biết, nhiều sản phẩm được quảng cáo trên sàn TMĐT và mạng xã hội bằng các từ ngữ như: điều trị, chữa khỏi, hiệu quả như thuốc, trong khi chưa được cấp phép lưu hành dưới dạng thuốc.

Cách quảng cáo này khiến người tiêu dùng dễ hiểu lầm, dẫn đến sử dụng không đúng và tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe. Đây là lý do cơ quan quản lý liên tục cảnh báo và yêu cầu các nền tảng kiểm soát chặt chẽ nội dung quảng cáo liên quan đến sản phẩm tiêu dùng trong lĩnh vực y tế.

Trước những rủi ro ngày càng lớn, các chuyên gia tại nhiều diễn đàn, hội thảo thống nhất rằng, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý liên quan đến TMĐT và truy xuất nguồn gốc.

"Một trong những yêu cầu quan trọng là tăng trách nhiệm của doanh nghiệp vận hành nền tảng TMĐT, đặc biệt trong giám sát hàng hóa, người bán và nội dung quảng cáo", TS Hà nhấn mạnh.

Nhiều ý kiến cho rằng, ứng dụng công nghệ là chìa khóa để kiểm soát tốt hơn thị trường hàng hóa tiêu dùng. Các giải pháp như định danh điện tử, truy xuất nguồn gốc bằng mã QR, kết nối dữ liệu liên ngành… được kỳ vọng giúp ngăn ngừa hàng giả, hỗ trợ cảnh báo sớm rủi ro và bảo vệ người tiêu dùng.