Quản chặt livestream bán hàng để bảo vệ người tiêu dùng

Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật TMDDT.

Nguy cơ thất thu thuế và rủi ro dữ liệu từ sàn nước ngoài

Tại phiên thảo luận về dự thảo Luật TMĐT, nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại khi thị trường TMĐT Việt Nam đang phụ thuộc lớn vào sàn nước ngoài, dẫn tới khó khăn trong quản lý thuế và nguy cơ mất an toàn dữ liệu.

Đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai (Đoàn đại biểu Hưng Yên) cho biết, hơn 90% thị trường TMĐT Việt Nam thuộc về các sàn có vốn nước ngoài, khiến dòng tiền, dữ liệu và lợi nhuận chủ yếu chảy ra ngoài lãnh thổ. Bà Mai cho rằng, doanh nghiệp TMĐT trong nước chưa đủ năng lực cạnh tranh do thiếu cơ chế hỗ trợ tương ứng.

Đại biểu Mai đề nghị dự thảo Luật TMĐT cần xây dựng chính sách ưu tiên, khuyến khích và bảo vệ sàn TMĐT Việt Nam, coi đây là hạ tầng kinh tế số quan trọng, tương tự viễn thông và ngân hàng.

Cảnh báo rủi ro khi toàn bộ dữ liệu hành vi tiêu dùng, thanh toán, thông tin cá nhân đang được lưu trữ ở nước ngoài, bà Mai cũng đề nghị quy định dữ liệu TMĐT của công dân Việt Nam phải được lưu trữ trong nước và các sàn nước ngoài hoạt động tại Việt Nam phải tuân thủ.

Một vấn đề khác được nhiều đại biểu quan tâm là nguy cơ thất thu thuế. Do giao dịch và thanh toán xuyên biên giới diễn ra phức tạp, cơ quan Thuế khó theo dõi, dẫn đến thất thu ngân sách. Đại biểu Mai đề nghị, kết nối hoạt động TMĐT với hệ thống ngân hàng, tài chính và thuế, để mọi giao dịch đều minh bạch, truy xuất được và thực hiện nghĩa vụ thuế đầy đủ.

Dự thảo Luật TMĐT hiện yêu cầu nền tảng TMĐT lưu trữ hình ảnh, âm thanh livestream ít nhất 1 năm. Tuy nhiên, nhiều đại biểu lo ngại quy định này tạo gánh nặng lớn cho doanh nghiệp, đặc biệt là các sàn nhỏ.

Theo các đại biểu, việc lưu toàn bộ video dung lượng lớn làm tăng chi phí vận hành, trong khi lượng dữ liệu nhạy cảm được lưu giữ lâu dài có thể tiềm ẩn rủi ro rò rỉ. Vì vậy, nhiều ý kiến đề xuất: bổ sung quy định chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân; chỉ lưu trữ chọn lọc, tập trung vào nhóm hàng hóa rủi ro cao hoặc dễ phát sinh khiếu nại; cho phép lưu bản ghi tóm tắt thay vì toàn bộ video.

Kiểm soát chặt chẽ quảng cáo sai sự thật và tương tác giả

Nhiều đại biểu cho rằng, livestream bán hàng đang phát triển quá nhanh nhưng chưa được kiểm soát đầy đủ, dẫn tới tình trạng quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả và khó xác định trách nhiệm khi có phản ánh.

Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Đoàn đại biểu Tây Ninh) nêu thực trạng nhiều cá nhân, bao gồm người nổi tiếng livestream bán hàng với doanh thu lớn nhưng quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả/hàng kém chất lượng hoặc né tránh trách nhiệm.

Dự thảo Luật TMĐT đã quy định trách nhiệm của ba chủ thể trong hoạt động livestream: người bán, người livestream, nền tảng. Tuy nhiên, theo đại biểu Thúy, pháp luật vẫn còn khoảng trống khi đối chiếu với các vụ việc như thổi phồng công dụng thực phẩm chức năng hay sử dụng tương tác giả (seeding ảo) để tác động tâm lý người mua.

Bà Thúy đề nghị, cần kiểm soát trước khi phát trực tiếp đối với livestream quảng cáo nhóm hàng ảnh hưởng tới sức khỏe như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng. Đồng thời, làm rõ trách nhiệm liên đới của người livestream khi đưa thông tin vượt quá hồ sơ hàng hóa do người bán cung cấp.

Bên cạnh đó, đại biểu Thúy cũng đề nghị xem xét áp dụng biện pháp xử lý như cấm livestream một thời gian nếu vi phạm; phân loại người livestream có ảnh hưởng lớn hoặc các phiên có doanh thu lớn, để áp dụng cơ chế kiểm soát chặt theo kinh nghiệm quốc tế.

Hiện tượng tăng seeding ảo cũng được nhiều đại biểu cảnh báo. Theo đại biểu Thúy, nếu không kiểm soát, hành vi này có thể khiến môi trường TMĐT thiếu minh bạch và làm giảm niềm tin người tiêu dùng. Bà Thúy đề nghị bổ sung nghĩa vụ đối với sàn TMĐT như: công khai tiêu chí hiển thị livestream; kiểm soát bình luận seeding ảo; thiết lập cảnh báo khi phát hiện tương tác bất thường.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu nhấn mạnh là nguy cơ trẻ em dễ bị tổn thương trước nội dung livestream và quảng cáo hướng đối tượng. Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn đại biểu Hải Phòng) cho biết, livestream hiện không đơn thuần là giao dịch mua bán mà đã trở thành nội dung giải trí, thu hút lượng lớn trẻ em và trẻ vị thành niên. Điều này khiến trẻ dễ bị tác động bởi quảng cáo, đặc biệt khi các thuật toán gợi ý nội dung ngày càng tinh vi.

Hiện nay, Việt Nam có 15 triệu trẻ 6-17 tuổi dùng internet ít nhất 1 giờ mỗi ngày; 70% trẻ nhận quảng cáo cá nhân hóa hàng ngày; 45% trẻ 13-17 tuổi chi hơn 500.000 đồng/tháng trên sàn TMĐT, trong đó 65% do gợi ý từ thuật toán trí tuệ nhân tạo.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn đại biểu Lâm Đồng) đề nghị, bổ sung quy định buộc nền tảng TMĐT chịu trách nhiệm pháp lý khi cung cấp nội dung, sản phẩm hoặc mô hình kinh doanh tác động tới trẻ em. Theo bà Tú Anh, bảo vệ nhóm người dùng trẻ em phải là yêu cầu bắt buộc trong Luật TMĐT.