Nâng cao cảnh giác khi giao dịch thương mại điện tử

Bên cạnh sự vào cuộc của cơ quan chức năng, ý thức bảo mật của người dân và doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Đồ họa: TT

Tội phạm mạng ngày càng tinh vi

Tổng hợp các vụ án rửa tiền và lừa đảo xuyên quốc gia bị triệt phá gần đây cho thấy, tổng số tiền liên quan bị ngăn chặn đã vượt quá 40.000 tỷ đồng.

Việt Nam hiện có hơn 80% dân số sử dụng internet, thương mại điện tử (TMĐT) phát triển mạnh, kéo theo hàng loạt rủi ro bảo mật, giả mạo và gian lận trực tuyến. Thống kê năm 2024 cho thấy 46,15% cơ quan, doanh nghiệp Việt Nam từng bị tấn công mạng ít nhất một lần, chủ yếu thông qua lừa đảo email, xâm nhập tài khoản và chiếm đoạt dữ liệu.

Tội phạm mạng ngày càng hoạt động có tổ chức, xuyên quốc gia và sử dụng công nghệ cao. Nhiều vụ việc cho thấy mức độ tinh vi đáng lo ngại, đơn cử như: Công an TP Hồ Chí Minh đã triệt phá đường dây rửa tiền và vận chuyển hơn 4.150 tỷ đồng ra nước ngoài qua gần 300 “công ty ma” và tiệm vàng. Tại Đà Nẵng, cơ quan công an phát hiện đường dây rửa gần 30.000 tỷ đồng từ năm 2022-2024, có sự liên kết của nhiều nhân viên ngân hàng.

Về giả mạo sinh trắc học bằng trí tuệ nhân tạo (AI), Công an tỉnh Thái Bình phát hiện nhóm tội phạm dùng công nghệ AI để làm giả khuôn mặt chủ tài khoản ngân hàng, qua đó vượt qua bước xác thực sinh trắc học nhằm rửa tiền cho trang web cờ bạc, với giao dịch trên 10 triệu đồng/lần.

Liên quan đến lừa đảo xuyên biên giới, tại Đắk Lắk, Công an triệt phá đường dây do Hồ Mạnh Linh cầm đầu, liên kết với các đối tượng ở Campuchia, chiếm đoạt hơn 140 tỷ đồng của hơn 1.000 nạn nhân. Ở Cao Bằng, lực lượng chức năng bóc gỡ tổ chức giả danh công an để lừa đảo, chiếm đoạt hơn 160 tỷ đồng.

Các thủ đoạn phổ biến khác bao gồm phát tán mã độc, tấn công ransomware, giả mạo ngân hàng, lừa đảo đầu tư trực tuyến. Nhiều người dân bị dụ đầu tư vào sàn TMĐT hoặc tiền ảo, mất trắng tiền tiết kiệm.

Trong bối cảnh TMĐT trở thành trụ cột của nền kinh tế số, tội phạm mạng đang lợi dụng chính các nền tảng này để gài bẫy người tiêu dùng.

Các trang giả mạo sàn TMĐT lớn như Shopee, Lazada, Tiki... được thiết kế gần như thật, dụ người dùng đăng nhập để đánh cắp thông tin tài khoản, mã OTP. Bên cạnh đó, chiêu trò tuyển cộng tác viên bán hàng online, đặt cọc đơn ảo, chiếm đoạt tiền ngày càng lan rộng.

Theo cơ quan chức năng, nhiều vụ lừa đảo sử dụng công nghệ AI để tạo video deepfake giả danh người quen hoặc lãnh đạo doanh nghiệp, lôi kéo người dùng chuyển tiền. Các chatbot AI lừa đảo còn có khả năng trả lời tin nhắn tự động, gửi link giả mạo hợp đồng điện tử, khiến người dùng mất cảnh giác.

Củng cố “lá chắn” an ninh mạng quốc gia

Trước tình hình tội phạm mạng ngày càng phức tạp, Việt Nam đang triển khai đồng bộ các giải pháp pháp lý, kỹ thuật và tuyên truyền để bảo vệ công dân, doanh nghiệp trong không gian số. Các văn bản như Luật An ninh mạng năm 2018, Luật Giao dịch điện tử và Nghị định bảo vệ dữ liệu cá nhân đã được triển khai, tạo cơ sở pháp lý để điều tra, xử lý tội phạm công nghệ cao và yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới phối hợp điều tra.

Cục A05 (Bộ Công an) đã hình thành mạng lưới giám sát an ninh mạng quốc gia kết nối các tỉnh, thành phố, giúp phát hiện sớm hành vi nghi vấn. Việc ứng dụng AI và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) đang giúp lực lượng chức năng khoanh vùng đối tượng và truy vết nhanh hơn nhiều so với phương pháp truyền thống.

Trong ngăn chặn tội phạm xuyên biên giới, Bộ Công an Việt Nam là thành viên tích cực của Interpol, ASEANAPOL và UNODC, thường xuyên chia sẻ dữ liệu, kinh nghiệm điều tra với các nước.

Việt Nam cũng đã ký kết hợp tác với các tập đoàn công nghệ toàn cầu như Meta, Google, Microsoft nhằm ngăn chặn tài khoản giả mạo, lừa đảo quy mô lớn trên mạng xã hội và nền tảng quảng cáo số.

Ngày 25/10 vừa qua, Lễ mở ký Công ước Hà Nội về chống tội phạm mạng đã diễn ra tại Hà Nội. Gần 70 quốc gia đã tham gia, biến Công ước Hà Nội trở thành công cụ pháp lý toàn cầu quan trọng trong xử lý tội phạm công nghệ cao. Việc Việt Nam đăng cai và tham gia ký kết không chỉ khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế mà còn thể hiện cam kết xây dựng không gian mạng an toàn, minh bạch và đáng tin cậy.

Theo các chuyên gia, tội phạm công nghệ cao đang dịch chuyển từ chiếm đoạt dữ liệu sang chiếm đoạt tài sản số, đặc biệt là qua các giao dịch TMĐT, ví điện tử và ngân hàng số. Vì vậy, bên cạnh sự vào cuộc của cơ quan chức năng, ý thức bảo mật của người dân và doanh nghiệp là yếu tố then chốt.

Người dùng được khuyến cáo không nhấp vào đường link lạ, không chia sẻ mã OTP hoặc thông tin tài khoản, xác minh nguồn gốc sản phẩm, trang bán hàng trước khi thanh toán. Những nỗ lực này góp phần xây dựng môi trường TMĐT an toàn, giúp Việt Nam phát triển kinh tế số bền vững và bảo vệ người tiêu dùng trong kỷ nguyên công nghệ.