"Quản chặt" thị trường mỹ phẩm trực tuyến để bảo vệ người tiêu dùng số

Sản phẩm Skin Aqua Tone Up UV Essence Lavender của Công ty TNHH Thương mại và Xuất nhập khẩu HDK vừa bị cơ quan chức năng yêu cầu thu hồi.

Kẽ hở trong quản lý và hậu kiểm

Theo khảo sát của Bộ Công thương, hơn 60% người Việt Nam mua mỹ phẩm qua các sàn TMĐT như Shopee, TikTok Shop… Bên cạnh sự tiện lợi và đa dạng sản phẩm, thị trường này lại đối mặt với tình trạng mỹ phẩm giả, không rõ nguồn gốc ngày càng phổ biến.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, khoảng 50% mỹ phẩm rao bán trên mạng toàn cầu là hàng giả. Tại Việt Nam, sản phẩm nhái thương hiệu, quảng cáo sai công dụng, hoặc tự chế đang tràn lan, gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Tại hội thảo “Mỹ phẩm: Từ công bố, sản xuất đến đảm bảo chất lượng”, TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết: Số lượng tiêu thụ lớn, lợi nhuận cao đã khiến mỹ phẩm trở thành mục tiêu làm nhái, làm giả của các đối tượng phi pháp.

Theo ông Hùng, xu hướng mỹ phẩm handmade, homemade cũng đang nở rộ, khiến việc kiểm soát chất lượng phức tạp. Thời gian qua, cơ quan chức năng đã thu giữ hàng chục nghìn sản phẩm mỹ phẩm giả trên các sàn TMĐT, trong đó nhiều mặt hàng có giá chỉ bằng một nửa hàng thật nhưng được quảng cáo hiệu quả tức thì.

Bà Lê Thị Hà, Trưởng phòng Quản lý hoạt động TMĐT, Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công thương) cho biết: Các hành vi vi phạm rất tinh vi, từ nhái thương hiệu, hàng giả, hàng không công bố sản phẩm, đến lợi dụng hình thức livestream để bán sản phẩm kém chất lượng.

Không chỉ gây thiệt hại kinh tế, mỹ phẩm giả còn đe dọa trực tiếp sức khỏe người tiêu dùng. Nhiều sản phẩm chứa chì, thủy ngân hoặc hóa chất cấm, có thể gây nhiễm độc, phá hủy da, thậm chí để lại tổn thương lâu dài nếu sử dụng trong thời gian dài.

Theo Bộ Công thương, hiện mới chỉ 18% nền tảng TMĐT hoàn thiện thủ tục hành chính kinh doanh, phần lớn chưa tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật. Việc kiểm soát nguồn gốc hàng hóa còn hạn chế do thiếu công cụ đối chiếu dữ liệu giữa sàn TMĐT và cơ quan quản lý.

Bà Lê Thị Hà nhận định, quy định hiện hành tập trung chủ yếu vào khâu sản xuất, trong khi hoạt động kinh doanh trên môi trường số chưa có hành lang pháp lý đủ mạnh. Nhiều người bán có thể chỉnh sửa phiếu công bố để hợp thức hóa hàng nhái, hàng giả.

Các chế tài xử phạt chưa bao quát được những hình thức kinh doanh mới như livestream, tiếp thị liên kết, bán hàng xuyên biên giới, trong khi hạ tầng dữ liệu quản lý mỹ phẩm còn phân tán, thiếu kết nối giữa các cơ quan như quản lý thị trường, hải quan, thuế... Đặc biệt, với các cá nhân bán hàng không có tư cách pháp nhân tại Việt Nam, việc xử lý càng khó khăn.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và hậu kiểm

Theo TS Khúc Đại Long (Khoa Marketing, Trường Đại học Thương mại), giám sát sản phẩm sau lưu hành (hậu kiểm) là tuyến phòng vệ quan trọng nhất để phát hiện và loại bỏ các sản phẩm chứa chất cấm, sai công bố hoặc không rõ xuất xứ. Nếu chỉ dựa vào hồ sơ doanh nghiệp trong khâu tiền kiểm, sẽ khó phát hiện vi phạm trên thực tế.

Vì vậy, cần xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về mỹ phẩm, áp dụng mã QR và hệ thống truy xuất nguồn gốc để người tiêu dùng dễ kiểm tra, đồng thời hạn chế hàng giả, hàng nhái.

Để nâng cao kiểm soát mỹ phẩm trên TMĐT, theo ông Long, thời gian tới, cần thực hiện bốn nhóm giải pháp trọng tâm như: tăng cường quản lý và hậu kiểm bằng hệ thống quy định chặt chẽ; nâng cao chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm trong công bố, quảng cáo, sản xuất mỹ phẩm; xây dựng cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc minh bạch, dễ tra cứu.

Đồng thời, hỗ trợ phát triển ngành mỹ phẩm nội địa, đầu tư vào nghiên cứu, tiêu chuẩn hóa và bao bì, xây dựng thương hiệu mỹ phẩm Việt gắn với nguyên liệu tự nhiên.

Theo các chuyên gia, hiện quy định cho phép doanh nghiệp rút số công bố sản phẩm bất thường khi phát hiện lỗi nhưng thực tế, nhiều doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở này để xóa dấu vết trước khi bị kiểm tra. Do đó, cần bịt lỗ hổng pháp lý, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của sàn TMĐT, doanh nghiệp và người bán trong toàn chuỗi phân phối.

Các cơ quan chức năng cũng được khuyến nghị tăng cường truyền thông về mỹ phẩm an toàn, hướng dẫn người tiêu dùng tra cứu thông tin công bố sản phẩm trên website của Cục Quản lý Dược, đồng thời khuyến khích sử dụng công cụ kiểm tra mã QR hoặc truy xuất nguồn gốc điện tử trước khi mua hàng.

Bên cạnh đó, cần phối hợp liên ngành giữa các cơ quan y tế, công thương, công an và hải quan để chia sẻ dữ liệu, xử lý vi phạm nhanh chóng, kịp thời. Các nền tảng TMĐT cũng cần nâng cao trách nhiệm sàng lọc người bán, đặc biệt là với hàng hóa có nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng.

TMĐT đang là kênh tiêu dùng chủ đạo của giới trẻ Việt Nam nhưng cũng là “mảnh đất màu mỡ” cho các hành vi gian lận nếu thiếu kiểm soát. Việc hoàn thiện cơ chế quản lý, tăng cường chế tài và ứng dụng công nghệ sẽ là chìa khóa giúp TMĐT trở thành kênh phân phối tin cậy, đặc biệt trong ngành hàng mỹ phẩm.