Luật Hải quan 2014: Hành trình hơn 8 năm đi vào cuộc sống – Bài cuối: Cơ chế một cửa quốc gia minh bạch, hiệu quả

Dưới sự chứng kiến của Tổng thống Hàn Quốc và Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, Phó Tổng cục trưởng Hải quan Việt Nam Nguyễn Văn Thọ, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân và Cao ủy Hải quan Hàn Quốc Yoon Tea Sik đã ký Tuyên bố chung về việc triển khai kết nối hệ thống trao đổi dữ liệu xuất xứ điện tử EODES (ngày 25/6/2023). Ảnh: Việt Nga

Lợi ích từ những con số

Nói đến câu chuyện tích hợp, không thể không nhắc vai trò chủ công của ngành Hải quan trong thực hiện NSW, ASW. Với vai trò Cơ quan Thường trực của Ủy ban Chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia và tạo thuận lợi thương mại, Tổng cục Hải quan đã nỗ lực phối hợp các bộ, ngành liên quan để Việt Nam là một trong bốn quốc gia đầu tiên trong khu vực kết nối ASW (cùng với Indonesia, Malaysia và Thái Lan) vào tháng 9/2015.

Việt Nam đang tiếp tục duy trì kết nối chính thức để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với tất cả 9 nước thành viên ASEAN. Ngoài ra, Việt Nam cũng đã phối hợp với Ban thư ký ASEAN và các nước ASEAN để trao đổi chính thức tờ khai hải quan ASEAN theo kế hoạch; chuẩn bị các yêu cầu liên quan để kết nối thử nghiệm trao đổi chứng nhận kiểm dịch thực vật trong năm 2023; trao đổi để xây dựng giải pháp, lộ trình kết nối trao đổi chứng từ điện tử giữa ASEAN và các đối tác như: Nhật Bản, Trung Quốc.

Hiện tại, Hải quan Việt Nam đã ký kết Biên bản ghi nhớ về hệ thống trao đổi dữ liệu xuất xứ điện tử (EODES) với Bộ Công Thương và Tổng cục Hải quan Hàn Quốc nhằm tạo thuận lợi trong thực thi Hiệp định Thương mại tự do và chính thức triển khai từ ngày 1/7/2023. Đặc biệt, tính đến ngày 30/9/2023, Cổng thông tin NSW đã kết nối được 13 bộ, ngành với 250 thủ tục hành chính được kết nối.

Để có được sự liên thông kết nối giữa các bộ, ngành và các quốc gia như bây giờ, ít ai biết rằng trước năm 2014 các thủ tục vẫn còn phải thực hiện thủ công. Còn ở thời điểm hiện tại, đánh giá từ các bộ, ngành cho thấy, việc thực hiện ASW đã giúp “xóa nhòa ranh giới” về mặt địa lý đơn thuần giữa các quốc gia, trong khi thực hiện NSW giúp từng bước bỏ đi quan niệm “cát cứ” trong công tác quản lý của mỗi bộ, ngành để cùng chung tay vì một mục tiêu, một chủ trương chung là xây dựng Chính phủ kiến tạo, đồng hành vì sự phát triển của người dân, DN.

Tại địa bàn quản lý của Cục Hải quan Quảng Ninh, năm 2015, đơn vị này triển khai thực hiện NSW tại 6/6 chi cục trực thuộc; ASW bước đầu cung cấp C/O form D điện tử từ 4 nước Singapore, Malaysia, Indonesia và Thái Lan.

Nếu như năm 2020, Hải quan Quảng Ninh xử lý 1.844 bộ tờ khai hàng hóa XNK thuộc diện phải kiểm tra chuyên ngành được trả trên hệ thống NSW, tiếp nhận 179 C/O form D điện tử từ các nước qua ASW thì đến năm 2021, số lô hàng NK phải kiểm tra chuyên ngành được trả trên hệ thống NSW tại đơn vị là 2.206 và 430 C/O form D được cung cấp qua hệ thống NSW và ASW.

Cũng đánh giá hiệu quả xử lý công việc qua NSW, ASW, Cục Hải quan Đồng Nai cho biết, từ năm 2015 đến nay, đơn vị đã thực hiện 105 thủ tục hành chính, trong đó có 102 thủ tục thực hiện ở cấp độ 4. Trong năm 2022, Hải quan Đồng Nai đã tiếp nhận 1.029.874 hồ sơ đăng ký qua NSW và đơn vị đã giải quyết được 1.029.295 hồ sơ.

Theo Cục Hải quan Quảng Trị, NSW là cơ sở kết nối, hướng tới phát triển ASW, đã nâng cao tính hiệu quả, minh bạch trong công tác nghiệp vụ của cơ quan Hải quan và công tác quản lý nhà nước nói chung, hạn chế sự tiếp xúc trực tiếp giữa DN và cơ quan, ban, ngành. Đặc biệt, trong giai đoạn dịch Covid-19 bùng phát, việc tiếp nhận và xử lý hồ sơ trên nền tảng trực tuyến đã thực sự mang lại nhiều hiệu quả thiết thực.

Cũng theo Cục Hải quan Quảng Trị, hiện nay hầu hết giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) từ các nước ASEAN đều được cấp trên hệ thống dữ liệu điện tử, giúp DN và cơ quan Hải quan có thể chủ động khai thác sử dụng mà không cần phải nộp chứng từ giấy truyền thống.

Còn theo đánh giá của Cục Hải quan Quảng Bình, tỷ lệ tra cứu thông tin trên NSW, ASW đối với Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật đạt 95%; Giấy chứng nhận kiểm dịch động vật đạt 90%. Tỷ lệ khai thác e-C/O form D của Thái Lan đạt trên 80%.

Nhiều người chắc chưa thể nào quên “cơn bão” dịch Covid-19 tàn phá khắp toàn cầu trong 3 năm qua. Trong những tháng đầu năm 2022, dù tình hình dịch Covid-19 đã bớt căng thẳng nhưng vẫn còn ảnh hưởng mạnh, phía Trung Quốc tăng cường kiểm soát dịch khiến hoạt động thông quan hàng hóa tại các khu vực cửa khẩu diễn ra vô cùng khó khăn. Sự kiểm soát chặt dịch bệnh làm hoạt động thông quan bị đình trệ, trong khi đó lượng hàng hóa dồn về các khu vực cửa khẩu tăng cao đã khiến tình trạng ùn tắc diễn ra.

Với những kết quả cho thấy, việc triển khai NSW, ASW đã giúp giảm thiểu giấy tờ, rút ngắn thời gian, giảm chi phí thực hiện các thủ tục hành chính trong lĩnh vực XNK, làm thay đổi căn bản phương thức quản lý, kiểm tra chuyên ngành; đồng thời đẩy mạnh phát triển Chính phủ điện tử, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước, phục vụ người dân và DN ngày càng tốt hơn.

Có thể khẳng định, hệ thống CNTT của ngành Hải quan đảm bảo quản lý DN, hàng hóa XNK, quá cảnh; phương tiện vận tải XNC, quá cảnh toàn diện từ khâu đầu đến khâu cuối. Theo mục tiêu phấn đấu đến 2025, hoàn thành việc triển khai kết nối với các cơ quan Chính phủ và các bên trong chuỗi cung ứng liên quan đến các hoạt động thương mại điện tử đối với hàng hóa XNK qua biên giới trên nền NSW, ASW.

Tiếp tục thực hiện tốt vai trò điều phối NSW

Hiệu quả mà NSW, ASW mang lại trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK đã được khẳng định. Tuy nhiên, theo Phó Cục trưởng Cục CNTT và Thống kê hải quan (Tổng cục Hải quan) Phạm Duyên Phương, quá trình triển khai NSW cũng cho thấy một số điểm tồn tại cần được khắc phục, hoàn thiện để nâng cao hơn nữa chất lượng dịch vụ công của các cơ quan Nhà nước; đưa thủ tục hành chính thực hiện trên NSW hoạt động một cách thực chất; giảm bớt chi phí và thời gian tuân thủ cho DN nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả, hiệu lực của công tác quản lý nhà nước.

Để triển khai Chính phủ số và khắc phục những tồn tại trong quá trình triển khai NSW, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ dự thảo Nghị định quy định thực hiện kết nối và chia sẻ thông tin trong lĩnh vực XNK, quá cảnh hàng hóa, XNC, quá cảnh người và phương tiện vận tải theo NSW và Đề án tổng thể về xây dựng và phát triển hệ thống CNTT phục vụ triển khai NSW, ASW. Đồng thời hoàn thiện, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt dự thảo Nghị định về NSW, ASW, kiểm tra chuyên ngành và tạo thuận lợi thương mại đối với hàng hóa XNK để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay.

Đồng thời, Bộ Tài chính đã và đang chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành đẩy nhanh tiến độ xây dựng và triển khai Đề án tổng thể về xây dựng và phát triển hệ thống CNTT phục vụ triển khai NSW, ASW theo định hướng xử lý tập trung.

Về những hạn chế, tồn tại, theo Cục Hải quan Tây Ninh, đối với việc tiếp nhận, kiểm tra Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật NK, kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm hàng hóa thông qua NSW tại các cửa khẩu Mộc Bài, Xa Mát, Kà Tum, Phước Tân, cơ quan kiểm dịch vẫn chưa thực hiện cấp Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật NK. Do đó, trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan, cơ quan Hải quan vẫn phải yêu cầu DN nộp bản giấy đối với các giấy chứng nhận này. Cục Hải quan Tây Ninh cho rằng, Bộ NN&PTNT, cụ thể là Cục Bảo vệ thực vật cần rà soát thủ tục và quán triệt thực hiện việc tiếp nhận và trả kết quả qua NSW đối với những thủ tục đã được công bố triển khai.

Cục Hải quan Khánh Hòa phản ánh, việc kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý chuyên ngành chưa ổn định, có lúc cơ quan Hải quan không khai thác được thông tin quản lý hàng hóa từ các cơ quan chuyên ngành, đã ảnh hưởng lớn đến thời gian thông quan hàng hóa cho DN.

Theo Phó Cục trưởng Cục Hải quan Hà Nội Nguyễn Trường Giang, hiện nay nhiều bộ, ngành chưa thực hiện NSW trên tất cả thủ tục hành chính, khi cấp giấy phép NK đối với hàng hóa NK có điều kiện vẫn phải sử dụng bản giấy, chưa cập nhật kịp thời lên hệ thống NSW như: Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; Bộ Khoa học và Công nghệ nên khi thực hiện tra cứu để thông quan hàng hóa mất nhiều thời gian. Hay như các loại giấy phép thuộc phân hệ tra cứu của Bộ Y tế không xem được nội dung phụ lục đính kèm. Đặc biệt, đối với hàng hóa phải kiểm tra chất lượng tại khâu thông quan như: máy móc, thiết bị cũ... hiện vẫn thực hiện từ khâu đăng ký đến thông báo kết quả của cơ quan kiểm tra bằng văn bản giấy.

Phó Cục trưởng Nguyễn Trường Giang nhấn mạnh, số lượng máy móc, thiết bị cũ NK tại các đơn vị thuộc Cục Hải quan Hà Nội tương đối nhiều, do đó, thời gian tới các DN thực hiện giám định theo chỉ định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền phải được kết nối hoặc gửi kết quả đến đơn vị ủy quyền để kết nối, tích hợp tất cả dữ liệu của hệ thống NSW.

Cũng theo đánh giá của nhiều đơn vị hải quan, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động kiểm tra chuyên ngành chưa đồng bộ, thống nhất; trình tự, thủ tục kiểm tra còn qua nhiều bước, quá mức cần thiết, không thống nhất, còn chồng chéo trong kiểm tra chuyên ngành; kiểm tra nhiều nhưng phát hiện kết quả rất thấp; chi phí kiểm tra chuyên ngành cao...

Thời gian tới, Tổng cục Hải quan sẽ tiếp tục xây dựng để hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn Luật Hải quan, Luật Thuế XK, thuế NK... Trong đó, dự kiến tại dự thảo Luật Hải quan thay thế Luật Hải quan 2014 sẽ quy định chi tiết, cụ thể việc nộp hồ sơ hải quan khi áp dụng NSW, cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành gửi giấy phép XNK, văn bản thông báo kết quả kiểm tra chuyên ngành dưới dạng điện tử thông qua hệ thống thông tin tích hợp.