Logistics vùng - đòn bẩy để nông sản Việt vươn ra toàn cầu

Hiện nay, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm tới 16 - 20% GDP, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Đồ họa: TT

Thiếu hạ tầng logistics chuyên sâu tại vùng nguyên liệu

Trong bối cảnh TMĐT bùng nổ, logistics không còn chỉ là khâu vận chuyển đơn thuần mà đang trở thành yếu tố sống còn quyết định khả năng cạnh tranh và hội nhập của nông sản Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Việt Nam mặc dù là quốc gia có lợi thế về nông nghiệp nhưng hệ thống logistics lại tập trung chủ yếu ở các trung tâm như TP Hồ Chí Minh và Hải Phòng. Trong khi đó, nhiều vùng nguyên liệu lớn như Tây Nguyên, miền Trung hay khu vực biên giới lại gần như bị bỏ ngỏ.

Thực tế, vận tải đường bộ vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong khi vận tải đường sắt và đường thủy lại chưa được khai thác hiệu quả. Điều này khiến thời gian giao hàng kéo dài, chi phí tăng cao, làm giảm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt.

Số liệu của Ngân hàng Thế giới cho thấy, hiện nay, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm tới 16 - 20% GDP, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Con số này vượt xa các quốc gia trong khu vực như Trung Quốc (14%), Thái Lan (12%) hay Singapore (8%).

Chi phí logistics cao khiến biên lợi nhuận của doanh nghiệp sụt giảm mạnh. Điều này đặc biệt gây khó cho ngành Nông nghiệp khi muốn đưa sản phẩm vào các thị trường tiêu chuẩn cao, nơi giá bán có thể gấp 2 - 3 lần nhưng yêu cầu khắt khe về chất lượng và tốc độ giao hàng.

Chuỗi cung ứng cũng bị chia cắt bởi hệ thống kho thuê nhỏ lẻ, thiếu các trung tâm phân phối nội vùng chuyên sâu. Các hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ vẫn vận hành thủ công, thiếu hệ thống quản trị hiện đại và chưa thực hiện số hóa dữ liệu.

Việc không thể truy xuất nguồn gốc, chưa đáp ứng các tiêu chuẩn quản trị ESG (môi trường, xã hội, quản trị) và tài chính thiếu minh bạch cũng là rào cản lớn khiến nhiều doanh nghiệp khó tiếp cận vốn, không thể mở rộng quy mô hoặc xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

TMĐT hiện đại đặt ra yêu cầu khắt khe về tốc độ giao hàng và khả năng kiểm soát chất lượng xuyên suốt chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp nông sản trong nước vẫn chưa nhận thức đầy đủ vai trò của logistics, tiếp tục coi đây là "khâu cuối" thay vì là một phần của hệ sinh thái khép kín từ sản xuất đến tay người tiêu dùng.

Sự thiếu đồng bộ trong chuỗi cung ứng khiến hàng hóa không đảm bảo chất lượng khi đến tay khách hàng, làm giảm uy tín của thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế và khiến các sàn TMĐT khó lòng phát triển ổn định trong lĩnh vực nông sản.

Đồng bộ pháp lý, nền tảng số và công nghệ

Nhiều chuyên gia cảnh báo, nếu tiếp tục duy trì tư duy logistics là "chặng cuối", nông sản Việt sẽ mãi chỉ đóng vai trò gia công trong chuỗi giá trị toàn cầu. Thay vào đó, cần xem logistics là "xương sống" để hỗ trợ sản xuất, thương mại và tài chính cùng phát triển.

TS Khúc Đại Long (Trường Đại học Thương mại) cho rằng, cần quy hoạch lại mạng lưới logistics theo vùng nguyên liệu và hành lang kinh tế. Theo ông, việc phân vùng cụm logistics theo sản phẩm sẽ giúp tối ưu hiệu quả vận hành.

Ông Long nhấn mạnh, các trung tâm logistics chuyên sâu tại vùng cần được đầu tư mạnh mẽ để có thể xử lý sơ chế, kiểm định, đóng gói đạt chuẩn quốc tế ngay từ gốc. Như vậy, hàng hóa sẽ đến thị trường nhanh hơn, chất lượng được đảm bảo, từ đó nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh của nông sản Việt.

Việc xây dựng các hành lang logistics chính ngạch kết nối với các thị trường lớn như Trung Quốc, ASEAN, EU hay CPTPP được xem là bước đệm quan trọng để nông sản Việt vươn xa hơn trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.

Tuy nhiên, để đạt được điều này, giới chuyên gia cho rằng cần thúc đẩy mô hình “4 nhà” gồm: Nông dân - logistics - thương mại - tài chính. Mô hình này sẽ tạo nên sự kết nối chặt chẽ giữa các mắt xích trong chuỗi cung ứng, từ đó nâng cao hiệu quả toàn diện của hoạt động thương mại.

Song song với việc đầu tư hạ tầng logistics, việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho logistics xuyên biên giới cũng cần được đẩy mạnh. Các quy định liên quan đến truy xuất nguồn gốc, chứng nhận chất lượng, tài chính chuỗi… cần được ban hành và chuẩn hóa theo hướng đồng bộ với các đối tác quốc tế.

Ngoài ra, phát triển các nền tảng số quốc gia trong lĩnh vực TMĐT và tài chính chuỗi là điều cấp thiết để hỗ trợ doanh nghiệp nông nghiệp tiếp cận thị trường toàn cầu.

Việc ứng dụng công nghệ như dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, blockchain… vào vận hành logistics sẽ giúp tăng tốc độ xử lý đơn hàng, giảm thiểu rủi ro và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe.

“TMĐT là cánh cửa đưa nông sản Việt đến gần hơn với người tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, để bước qua cánh cửa này một cách vững chắc, logistics vùng cần được đầu tư bài bản và nhìn nhận đúng vai trò như một phần không thể thiếu của thương mại hiện đại”, TS Khúc Đại Long nhận định.