Chính sách thuế, hải quan và logistics giữ vai trò then chốt trong điều tiết vĩ mô

Hệ thống tương đối toàn diện

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã và đang xây dựng một hệ thống thuế tương đối toàn diện, bao gồm: Thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), thuế thu nhập cá nhân (TNCN), thuế XNK , thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) và thuế bảo vệ môi trường (BVMT).

Thống kê cho thấy, giai đoạn 2016–2024, Việt Nam đẩy mạnh cải cách chính sách thuế theo hướng hiện đại hóa, minh bạch và thích ứng với xu thế chuyển đổi số, mở rộng cơ sở thuế nhằm hạn chế thất thu, đồng thời giảm dần ưu đãi không hiệu quả để bảo đảm công bằng giữa các khu vực kinh tế.

Trong đó, Việt Nam đã đẩy mạnh số hóa trong quản lý thuế, đặc biệt qua việc triển khai khai – nộp – hoàn thuế điện tử (đạt trên 98% DN áp dụng), giúp giảm chi phí hành chính và tăng tính minh bạch.

Tuy nhiên, TS Ngô Thị Thu Hương, Trường Đại học Công nghệ Giao thông vận tải cho biết, thực tiễn triển khai chính sách tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế như: hệ thống thuế chưa bao quát hết các nguồn thu mới của nền kinh tế số; thủ tục hải quan tuy được cải cách nhưng còn phức tạp; hạ tầng và dịch vụ logistics chưa đáp ứng yêu cầu kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hoạt động bốc xếp hàng hóa tại cảng Cửa Lò (Nghệ An). Ảnh: H.N

Đặc biệt, hệ thống thuế Việt Nam vẫn còn những bất cập khi chưa có khung pháp lý đầy đủ cho các công cụ thuế môi trường như thuế xanh, thuế carbon, khiến việc điều tiết hành vi sản xuất – tiêu dùng chưa thực sự hiệu quả; chuyển giá và trốn thuế trong khu vực FDI vẫn diễn ra phổ biến, làm thất thu ngân sách và giảm tính công bằng trong cạnh tranh; thuế trong kinh tế số chưa theo kịp sự phát triển của thương mại điện tử, nền tảng xuyên biên giới (như Google, Facebook, Shopee, TikTok Shop...); tỷ trọng thuế gián thu (GTGT, TTĐB) vẫn cao hơn thuế trực thu, chưa phản ánh đúng năng lực chịu thuế của các nhóm dân cư.

Ở lĩnh vực hải quan, theo TS Ngô Thị Thu Hương, dù cơ quan Hải quan đã triển khai mạnh mẽ chương trình chuyển đổi số ngành Hải quan đến năm 2025, tầm nhìn 2030, với mục tiêu “Hải quan số – Hải quan thông minh”, lấy dữ liệu làm trung tâm và DN làm đối tác. Mặc dù vậy, sự chồng chéo trong văn bản pháp luật giữa các bộ, ngành đang là rào cản. Chưa nói đến việc thiếu hệ thống dữ liệu kết nối liên thông giữa cơ quan Hải quan, Thuế và logistics, Bảo hiểm, Ngân hàng khiến việc quản lý chuỗi cung ứng không liền mạch.

Trong khi đó, logistics Việt Nam được xem là “huyết mạch” của nền kinh tế, góp phần quan trọng trong XNK, lưu thông hàng hóa và phát triển bền vững. Theo Chỉ số năng lực logistics (LPI 2023) của Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam đứng thứ 43/139 quốc gia, tăng 5 bậc so với năm 2018. Tuy nhiên, ngành logistics vẫn còn nhiều hạn chế mang tính cơ cấu như: chi phí logistics chiếm 16–18% GDP, cao gấp đôi mức trung bình toàn cầu (8–10%), làm giảm sức cạnh tranh hàng hóa XK; hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, đặc biệt là kết nối đa phương thức giữa đường sắt – cảng biển – hàng không – đường bộ; nguồn nhân lực logistics chất lượng cao còn thiếu, chỉ khoảng 10% được đào tạo bài bản. Đáng chú ý, DN logistics trong nước quy mô nhỏ (chiếm 90%), chủ yếu làm đại lý hoặc thầu phụ cho DN nước ngoài.

Cần hoàn thiện, đồng bộ giữa các lĩnh vực

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, Việt Nam đang đối diện yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững, dựa trên đổi mới sáng tạo và hiệu quả nguồn lực. Ở giai đoạn này, các lĩnh vực thuế, hải quan và logistics đóng vai trò trọng yếu trong việc điều tiết kinh tế, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, giảm chi phí giao dịch, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy hội nhập quốc tế.

Công chức Hải quan Đà Nẵng hướng dẫn DN tra cứu chính sách. Ảnh: N.Linh

Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách thuế, hải quan và logistics nhằm phục vụ phát triển kinh tế bền vững là yêu cầu cấp thiết, góp phần thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021–2030 và các cam kết quốc tế về môi trường, thương mại, và hội nhập.

Trong đó, TS Ngô Thị Thu Hương chỉ rõ, thể chế và chính sách chưa đồng bộ giữa ba lĩnh vực: thuế, hải quan và logistics, chưa có cơ chế phối hợp tích hợp để chia sẻ dữ liệu và xây dựng chính sách tổng thể; thiếu cơ chế quản lý chuỗi cung ứng thống nhất, khiến việc kiểm soát, dự báo và hỗ trợ DN chưa hiệu quả.

Mặc dù nhiều thủ tục đã điện tử hóa, nhưng dữ liệu vẫn phân mảnh, chưa có nền tảng dữ liệu quốc gia thống nhất cho thương mại và logistics. Đặc biệt, áp lực chuyển đổi xanh và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (net zero 2050) yêu cầu các chính sách thuế – hải quan – logistics phải đồng bộ theo hướng giảm phát thải, sử dụng năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn. Song song với đó là việc hội nhập quốc tế sâu rộng (CPTPP, EVFTA, RCEP) đòi hỏi Việt Nam phải chuẩn hóa chính sách thuế, hải quan, logistics theo chuẩn mực quốc tế, đảm bảo minh bạch, cạnh tranh và tương thích thể chế.

Theo đó, việc hoàn thiện chính sách thuế, hải quan và logistics là yêu cầu tất yếu để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế bền vững, hội nhập sâu rộng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Các giải pháp đồng bộ về thể chế, công nghệ, nhân lực và hợp tác công – tư sẽ giúp xây dựng hệ thống quản lý hiện đại, minh bạch, hiệu quả, hướng tới nền kinh tế xanh, số và tuần hoàn, TS Ngô Thị Thu Hương nhấn mạnh.