Vai trò của cơ quan Hải quan trong thực thi bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

Nòng cốt trong công tác kiểm soát

Không chỉ tại Việt Nam ở nhiều quốc gia trên thế giới, cơ quan Hải quan đóng vai trò nòng cốt trong công tác kiểm soát chống buôn lậu hàng nhái, hàng giả và hàng xâm phạm quyền SHTT. Trong phạm vi chức năng được giao, Hải quan Việt Nam có thẩm quyền áp dụng các biện pháp kiểm soát đối với hàng hóa XNK liên quan đến quyền SHTT gồm: Tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa bị nghi ngờ và kiểm tra, giám sát để phát hiện hàng hóa có dấu hiệu xâm phạm quyền SHTT.

Theo đó, đối với biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa bị nghi ngờ xâm phạm quyền SHTT được tiến hành trong 2 trường hợp: Theo yêu cầu của chủ thể quyền SHTT nhằm thu thập thông tin, chứng cứ về lô hàng để chủ thể quyền SHTT thực hiện quyền yêu cầy xử lý hành vi vi xâm phạm quyền và yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc các biện pháp ngăn chặn, bảo đảm xử phạt vi phạm hành chính; hoặc cơ quan Hải quan chủ động thực hiện nếu trong quá trình thực hiện kiểm tra, giám sát và kiểm soát phát hiện căn cứ rõ ràng để nghi ngờ hàng hóa XNK là hàng hóa giả mạo về SHTT.

Công chức Hải quan sân bay quốc tế Nội Bài (Chi cục Hải quan khu vực I) sử dụng chó nghiệp vụ kiểm soát chống buôn lậu. Ảnh: Ngọc Linh

Bên cạnh đó, biện pháp kiểm tra, giám sát để phát hiện hàng hóa có dấu hiệu xâm phạm quyền SHTT là biện pháp được tiến hành theo đề nghị của chủ thể quyền SHTT nhằm thu thập thông tin để thực hiện quyền yêu cầu áp dụng biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan.

Các biện pháp bảo vệ quyền SHTT nói trên được cơ quan Hải quan áp dụng đối với hàng hóa XNK. Loại trừ biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với các trường hợp như: Hàng viện trợ nhân đạo; tài sản di chuyển; hàng hóa được ưu đãi, miễn trừ; hành lý, quà biếu, tặng trong tiêu chuẩn miễn thuế và hàng quá cảnh.

Nhiều khó khăn và thách thức

Theo đánh giá của TS. Thái Bùi Hải An, Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính, trong bối cảnh hoạt động XNK liên tục gia tăng và các hành vi xâm phạm quyền SHTT qua biên giới ngày càng diễn biến phức tạp, Hải quan Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác thực thi bảo vệ quyền SHTT đối với hàng hóa XNK.

Tuy nhiên, hiện nay, hệ thống cơ sở dữ liệu về SHTT phục vụ cho việc tra cứu, cập nhật và đối chiếu thông tin của công chức Hải quan chưa được xây dựng đầy đủ, dẫn đến hạn chế trong việc áp dụng các thông lệ quốc tế về kiểm soát hàng hóa qua biên giới.

Công chức Hải quan cửa khẩu Tân Thanh (Chi cục Hải quan khu vực VI) kiểm tra xuất xứ hàng hóa. Ảnh: H.Nụ

Bên cạnh đó, chủng loại hàng hóa XNK ngày càng đa dạng, khó phân biệt, trong khi hoạt động buôn lậu, làm giả, xâm phạm nhãn hiệu ngày càng tinh vi. Mặt khác TS. Thái Bùi Hải An cho rằng, cơ quan Hải quan cũng chịu áp lực lớn trong việc đẩy mạnh cải cách và đơn giản hóa thủ tục thông quan, khiến công tác kiểm soát vi phạm SHTT gặp nhiều khó khăn.

Khác với nhiều quốc gia trên thế giới, theo TS. Thái Bùi Hải An cơ chế thực thi quyền SHTT tại Việt Nam hiện nay chủ yếu dựa trên các biện pháp hành chính đối với các hành vi vi phạm. Trong khi đó, biện pháp dân sự và hình sự tuy được quy định trong pháp luật, nhưng ít được áp dụng hoặc chưa mang lại hiệu quả thực tiễn cao do vướng mắc về thủ tục và năng lực thực thi.

Trong khi đó, thực trạng hàng giả, hàng lậu và hàng xâm phạm quyền SHTT tại Việt Nam vẫn đang ở mức đáng lo ngại, gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế, môi trường kinh doanh và sức khỏe người tiêu dùng.

Báo cáo tình hình vi phạm SHTT năm 2023 của Bộ Khoa học và Công nghệ và cơ quan Quản lý thị trường chi rõ, các sản phẩm vi phạm quyền SHTT xuất hiện phổ biến trong nhiều lĩnh vực như hàng may mặc, phụ kiện (kính mắt, túi xách), thực phẩm, đồ uống có cồn, mỹ phẩm, dược phẩm, phần mềm máy tính, phụ tùng ô tô- xe máy, dầu nhờn động cơ, thiết bị điện - điện tử.

Đáng chú ý, không chỉ các thương hiệu quốc tế nổi tiếng, nhiều nhãn hiệu trong nước cũng trở thành mục tiêu của hành vi làm giả, cho thấy mức độ mở rộng và phức tạp của vi phạm quyền SHTT tại Việt Nam.

Triển khai đồng bộ nhiều giải pháp

Với chức năng và nhiệm vụ được giao, trong thời gian qua, cơ quan Hải quan Việt Nam, cụ thể Cục Hải quan và các đơn vị hải quan địa phương, đã triển khai thực thi bảo vệ quyền SHTT, chống hàng giả qua các cửa khẩu và trong phạm vi địa bàn hoạt động hải quan khá hiệu quả.

Các lực lượng phối hợp thực hiện kiểm tra hàng hóa bắt giữ.

Điển hình, trong năm 2024, cùng với sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, Ban Chỉ đạo 138/CP, Bộ Tài chính và sự phối hợp của các lực lượng như Công an, Biên phòng, Cảnh sát biển, Quản lý thị trường, An ninh hàng không... cơ quan Hải quan đã cụ thể hóa và triển khai các kế hoạch, chương trình công tác trọng tâm, trọng điểm ở từng địa bàn, nhằm cảnh báo, hướng dẫn địa phương về công tác kiểm soát, chống buôn lậu, như triển khai các kế hoạch: kiểm soát hải quan; kiểm soát chống buôn lậu hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHTT; kiểm soát chống buôn lậu, vận chuyển trái phép vàng, tiền tệ qua biên giới.

Ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, cảnh báo, thực hiện công tác kiểm soát hải quan trong toàn Ngành đối với một số mặt hàng nóng, nổi cộm như: vàng; dược phẩm, dược liệu; động vật, sản phẩm động vật; thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; ketamine; ma tuý các loại trên tuyến đường biển và hàng không…

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, việc nâng cao hiệu quả thực thi bảo vệ quyền SHTT là yêu cầu tất yếu. Đây là thời điểm phù hợp để Việt Nam tiếp tục hoàn thiện hệ thống bảo hộ quyền SHTT quốc gia, đặc biệt là khung pháp lý và cơ chế thực thi tại biên giới, nhằm đảm bảo sự thống nhất, minh bạch và hiệu quả.

Với vai trò là tuyến đầu trong kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, cơ quan Hải quan cần tiếp tục được trao quyền, củng cố năng lực và hoàn thiện cơ chế phối hợp để thực hiện tốt nhiệm vụ phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi xâm phạm quyền SHTT. Song song đó, cần chú trọng áp dụng các thông lệ quốc tế tốt nhất, đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý hải quan, tăng cường hợp tác liên ngành và hợp tác quốc tế, cũng như nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ thực thi, TS. Thái Bùi Hải An nhấn mạnh.