Thực phẩm chức năng tăng trưởng nóng, rủi ro minh bạch gia tăng

Theo VAFF, hơn 60% người tiêu dùng Việt từng sử dụng TPCN và xu hướng chăm sóc sức khỏe được dự báo tiếp tục thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong thời gian tới.

Thị trường TPCN Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển nhanh với cả quy mô lẫn nhu cầu tiêu dùng liên tục mở rộng. Theo Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF), tốc độ tăng trưởng trung bình của ngành này đạt khoảng 15% mỗi năm. Hơn 60% người tiêu dùng Việt từng sử dụng TPCN và xu hướng chăm sóc sức khỏe được dự báo tiếp tục thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong thời gian tới.

Trên thị trường quốc tế, báo cáo của Mordor Intelligence cho biết ngành TPCN toàn cầu dự kiến tăng từ 186,22 tỷ USD năm 2023 lên 212,85 tỷ USD năm 2028, tương đương mức tăng trưởng 2,71%/năm.

Tại Việt Nam, quy mô thị trường cũng tăng mạnh: năm 2019 đạt khoảng 6 tỷ USD, đến năm 2020 tăng lên 16,2 tỷ USD; năm 2022 đạt 29,3 tỷ USD và năm 2023 khoảng 37,8 tỷ USD.

Ở kênh TMĐT, doanh số TPCN tăng phi mã. Theo phân tích của Metric.vn (nền tảng tổng hợp và khai thác dữ liệu thông minh của Công ty CP Khoa học Dữ liệu), chỉ trong một năm, giá trị TPCN được bán ra trên các sàn đạt gần 8.000 tỷ đồng, tương đương hơn 24 triệu sản phẩm. Tốc độ tăng trưởng cao của kênh mua sắm trực tuyến cho thấy sức tiêu thụ lớn, đồng thời phản ánh sự thay đổi thói quen mua hàng của người dân trong bối cảnh số hóa.

Tuy nhiên, tốc độ phát triển nhanh cũng làm lộ rõ nhiều bất cập. Niềm tin của người tiêu dùng đang suy giảm khi thị trường xuất hiện tình trạng quảng cáo thổi phồng, sai lệch công dụng hoặc đánh tráo khái niệm giữa TPCN và thuốc chữa bệnh. VAFF thống kê có tới khoảng 80% quảng cáo liên quan hỗ trợ, phòng điều trị bệnh trên thị trường thực chất là quảng cáo trá hình của TPCN.

Ngoài quảng cáo sai sự thật, các lỗ hổng khác cũng tác động trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng. Nhiều sản phẩm bị phản ánh có thành phần không đúng với công bố, hàm lượng hoạt chất không đạt mức theo tiêu chuẩn. Một số đơn vị tư vấn bán hàng thiếu chuyên môn, thậm chí đưa ra thông tin sai lệch về công dụng. Cùng với đó, hệ thống phân phối thiếu minh bạch khiến người tiêu dùng khó kiểm chứng nguồn gốc, không đủ căn cứ để đánh giá chất lượng sản phẩm.

Thực tế này dẫn đến khủng hoảng niềm tin, đặc biệt trên môi trường trực tuyến, nơi các sản phẩm TPCN được mua bán với số lượng lớn nhưng người dùng khó phân biệt hàng chính hãng, hàng đạt chuẩn hay hàng trôi nổi.

Trước tình hình trên, bộ tiêu chí khoa học cho TPCN đã được đề xuất. Theo các chuyên gia, một sản phẩm đáng tin cậy cần đáp ứng các yếu tố như: có nghiên cứu lâm sàng hoặc tổng hợp phân tích; hàm lượng hoạt chất đạt ngưỡng hiệu quả; dạng bào chế giúp cơ thể hấp thu tốt; công thức bảo đảm hiệp đồng giữa các thành phần; có chứng nhận quốc tế như GMP hoặc USP và ưu tiên tiêu chuẩn ít phụ liệu, không màu nhân tạo hoặc chất độn không cần thiết.

Bộ tiêu chí này được kỳ vọng giúp người tiêu dùng có cơ sở rõ ràng khi lựa chọn TPCN, thay vì dựa vào quảng cáo hoặc lời giới thiệu thiếu kiểm chứng. Việc minh bạch hóa thông tin không chỉ dừng ở doanh nghiệp mà còn đòi hỏi sự tham gia của sàn TMĐT và các nền tảng phân phối.

Trong bối cảnh số hóa, nhiều nhà sản xuất và sàn TMĐT đã triển khai các hình thức truy xuất nguồn gốc bằng QR hoặc blockchain để tăng tính minh bạch. Theo đại diện của VAFF, những giải pháp này giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm, từ nguồn gốc nguyên liệu đến quy trình sản xuất. Đây được xem là bước đi cần thiết để thiết lập chuẩn mực mới cho thị trường TPCN, tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ quyền lợi người mua.