Hộ chiếu số sản phẩm: Tăng tính minh bạch cho thị trường và thương mại điện tử

Hộ chiếu số cho sản phẩm là công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đồ họa: TT

Mở đường cho việc ứng dụng “hộ chiếu số”

Thị trường phân phối nội địa hiện nay tại Việt Nam rất đa dạng và rộng khắp, trải dài từ các thành phố lớn đến vùng nông thôn, từ siêu thị hiện đại đến hàng nghìn chợ truyền thống. Tuy nhiên, theo ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương), chính sự phát triển không đồng đều về hạ tầng và năng lực quản lý giữa các khu vực đã tạo ra một lỗ hổng lớn trong kiểm soát chất lượng và nguồn gốc hàng hóa.

Ông Tuấn cảnh báo, phần lớn các vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái đều xảy ra ở chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ.

TMĐT cũng tương tự, thị trường này được xem là “con dao hai lưỡi”. Một mặt, nó giúp hàng hóa lưu thông nhanh hơn, mở rộng thị trường cho doanh nghiệp. Mặt khác, TMĐT cũng đang trở thành kênh tiềm ẩn nhiều rủi ro về hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ và minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng.

Điều này khiến niềm tin của người tiêu dùng ngày càng bị xói mòn, trong khi các doanh nghiệp làm ăn chân chính phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh, trong khi chi phí xã hội để xử lý vi phạm ngày càng lớn.

Trước những thách thức trên, Bộ Công thương và các cơ quan liên quan đang đẩy mạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện đại. Những văn bản pháp lý như Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi năm 2025 (dự kiến có hiệu lực từ năm 2026), Thông tư số 02/2024/TT-BKHCN và dự thảo Nghị định về định danh, xác thực sản phẩm… được kỳ vọng sẽ tạo ra một bộ khung đồng bộ, mở đường cho việc ứng dụng “hộ chiếu số” vào từng sản phẩm.

Theo ông Tuấn, tư duy mới trong phát triển thị trường lấy minh bạch làm trung tâm, công nghệ làm đòn bẩy và liên thông dữ liệu làm phương thức triển khai. Điều đó có nghĩa là mỗi sản phẩm, đặc biệt là những mặt hàng có rủi ro cao như thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm… sẽ bắt buộc phải có mã QR, hoặc thông tin định danh số để người tiêu dùng có thể kiểm tra ngay nguồn gốc, lộ trình sản phẩm từ khâu sản xuất đến phân phối.

Tầm nhìn trong giai đoạn 2026-2028 là hình thành Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, không chỉ phục vụ cho thị trường trong nước mà còn tiến tới kết nối với các hệ thống truy xuất của khu vực ASEAN và châu Âu. Khi đó, mỗi sản phẩm được bán trên thị trường – dù tại siêu thị hay trên các sàn TMĐT đều có thể “lý lịch rõ ràng”, như một hộ chiếu chính danh để đi vào mọi thị trường.

Xây dựng kênh phân phối chính thức, có xác thực, có hệ thống kiểm duyệt thông tin sản phẩm sẽ hạn chế tối đa tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng trà trộn vào các sàn TMĐT. Đồ họa: TT

Công cụ thiết thân của quản trị và bán hàng online

Sự bùng nổ của TMĐT trong những năm gần đây đã tạo ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, hộ sản xuất, hợp tác xã. Tuy nhiên, đây cũng là môi trường dễ bị lợi dụng để trà trộn hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, trong khi người tiêu dùng khó kiểm tra thực tế sản phẩm trước khi mua.

Ông Tuấn khẳng định rằng, việc áp dụng hộ chiếu số cho sản phẩm sẽ là công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, giúp doanh nghiệp xây dựng thương hiệu vững chắc và khẳng định chất lượng. Đồng thời, việc quản lý thị trường qua nền tảng số sẽ giúp nhà nước giảm gánh nặng giám sát, nâng cao hiệu quả quản lý mà không cần mở rộng bộ máy hành chính.

Cùng quan điểm, ông Đỗ Hồng Trung, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (Ban Chỉ đạo 389) cho rằng, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, hàng giả không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng mà còn làm tổn hại nghiêm trọng đến uy tín quốc gia và năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Ông Trung đề xuất, cần nhanh chóng đưa vào thực tiễn các giải pháp như truy xuất nguồn gốc bằng QR code, blockchain và ứng dụng công nghệ số để giám sát chặt chẽ từ khâu sản xuất đến tiêu dùng. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật cũng cần được hoàn thiện, cập nhật theo thông lệ quốc tế như ISO, HACCP… đồng thời nâng mức xử phạt mạnh tay hơn với các hành vi vi phạm.

Đặc biệt, trong TMĐT, ông Trung cho rằng, cần xây dựng kênh phân phối chính thức, có xác thực, có hệ thống kiểm duyệt thông tin sản phẩm rõ ràng nhằm hạn chế tối đa tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng trà trộn vào các sàn TMĐT.

Trong cuộc chiến chống hàng giả và xây dựng một hệ thống phân phối văn minh, vai trò của doanh nghiệp và người tiêu dùng là quan trọng. Doanh nghiệp phải chủ động đầu tư vào công nghệ, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng quốc tế, đăng ký sở hữu trí tuệ trong nước và quốc tế, sử dụng tem điện tử, NFC, RFID để tăng khả năng nhận diện sản phẩm chính hãng.

Đồng thời, doanh nghiệp cũng cần xây dựng chiến lược thương hiệu dài hạn, chuẩn hóa thông tin trên các sàn TMĐT, tạo niềm tin cho khách hàng trong nước lẫn quốc tế.

Về phía người tiêu dùng, việc nâng cao nhận thức, biết cách kiểm tra nguồn gốc qua QR code hay ứng dụng truy xuất là điều cần thiết. Nhà nước cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền, khuyến khích người tiêu dùng tham gia tố giác hành vi vi phạm thông qua đường dây nóng hoặc các nền tảng phản ánh trực tuyến. Các hiệp hội ngành hàng, tổ chức xã hội cũng cần vào cuộc giám sát, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính.