Bỏ thuế khoán tạo công bằng giữa doanh nghiệp và hộ kinh doanh

Quy mô khu vực hộ kinh doanh liên tục tăng

Theo thống kê của Cục Thuế, trong những năm qua, đặc biệt từ 2023 đến nay, công tác quản lý thuế đối với HKD đã có nhiều bước tiến tích cực. Quy mô khu vực HKD tiếp tục tăng, tính đến hết năm 2024, trên địa bàn cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh (bằng 106% so với năm 2023). Số HKD đang hoạt động ổn định (bao gồm hộ khoán và hộ kê khai) khoảng 2,2 triệu hộ, tăng 4% so với năm 2023. Đặc biệt, số hộ có doanh thu trên ngưỡng phải nộp thuế (trên 100 triệu đồng/năm) là 1,3 triệu hộ, chiếm 59% tổng số HKD. Điều này đồng nghĩa ngày càng nhiều hộ đạt ngưỡng chịu thuế, mở rộng hoạt động kinh doanh.

Trong 6 tháng đầu năm đã có 13.699 hộ khoán chuyển sang nộp thuế theo kê khai, và 1.474 HKD chuyển đổi lên doanh nghiệp

Thu ngân sách nhà nước từ khu vực HKD có xu hướng tăng trưởng tốt: năm 2024 đạt 25.953 tỷ đồng, tăng 20% so với năm 2023. Trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng số thu từ hộ, cá nhân kinh doanh đạt 17.100 tỷ đồng, bằng 131% so với cùng kỳ năm 2024, tạo tiền đề để cả năm sẽ thu vượt dự toán.

Đại diện Cục Thuế cho biết, có được kết quả trên là do cơ quan thuế các cấp đã chủ động phối hợp với chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan trong quản lý HKD. Bên cạnh đó, ngành Thuế đã rà soát, chuẩn hóa được mã số thuế cá nhân, chuyển đổi mã số thuế thành mã định danh công dân đối với HKD; đồng thời phối hợp chống sót hộ khoán, quản lý hóa đơn đầu vào, kiểm soát dòng tiền… qua đó mở rộng diện quản lý thuế với HKD. Trong 6 tháng đầu 2025, toàn ngành đã rà soát đưa thêm 254.111 HKD vào diện quản lý (đăng ký thuế bổ sung) và xử lý truy thu, phạt 197.349 HKD với số thuế tăng thu hơn 1.783 tỷ đồng.

Đến tháng 6/2025, tỷ lệ HKD kê khai nộp thuế điện tử đạt trên 98% (đối với hộ nộp thuế theo phương pháp kê khai). Cục Thuế đã xây dựng và cung cấp miễn phí các dịch vụ thuế điện tử trên Cổng thông tin điện tử và ứng dụng eTax Mobile, giúp HKD dễ dàng gửi tờ khai, nộp thuế theo phương thức điện tử dễ dàng thuận lợi, mọi lúc mọi nơi.

Đặc biệt, việc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền theo quy định tại Nghị định số 70/2025/NĐ-CP ngày 20/3/2025 của Chính phủ được thúc đẩy nhanh. Đến 30/6/2025 đã có 110.295 HKD đăng ký sử dụng hóa đơn từ máy tính tiền, trong đó bao gồm hơn 20.000 hộ khoán doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm tự nguyện tham gia. Kết quả này vượt kỳ vọng, cho thấy nhận thức của HKD đang chuyển biến tích cực, sẵn sàng ứng dụng công nghệ số khi có hướng dẫn và hỗ trợ phù hợp.

Trong 6 tháng đầu năm đã có 13.699 hộ khoán chuyển sang nộp thuế theo kê khai, và 1.474 HKD chuyển đổi lên doanh nghiệp (riêng tháng 6/2025 có 910 hộ lên doanh nghiệp). Đây là kết quả đáng khích lệ, cho thấy các hộ đang dần thích ứng với phương pháp quản lý mới và mạnh dạn chuyển đổi mô hình khi nhận thấy lợi ích lâu dài.

Những bất cập của thuế khoán

Mặc dù đã đạt được những kết quả bước đầu, nhưng công tác quản lý HKD dựa vào thuế khoán đã bộc lộ nhiều bất cập. Đó là thuế khoán áp dụng cho HKD không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ. Cơ quan thuế sẽ ước tính doanh thu và ấn định số thuế phải nộp định kỳ, dựa trên tỷ lệ thuế tương ứng với ngành nghề kinh doanh (ví dụ: phân phối hàng hóa GTGT 1%, TNCN 0,5%; dịch vụ GTGT 5%, TNCN 2%). HKD nộp thuế khoán không cần lập sổ sách kế toán hay tờ khai thuế hàng tháng/quý.

Như vậy, việc thuế khoán dựa trên ước tính, dễ dẫn đến gian lận và thất thu thuế do khai báo thấp hơn thực tế. Điều này tạo ra sự bất bình đẳng giữa các HKD và với doanh nghiệp.

Không chỉ có vậy, việc không bắt buộc áp dụng hóa đơn, sổ sách cho HKD khoán khiến cơ quan thuế thiếu thông tin đáng tin cậy để kiểm chứng doanh thu thực tế. Trong khi đó, nguồn lực cán bộ thuế hạn chế cũng gây khó khăn trong việc quản lý hộ kinh doanh.

Bên cạnh đó cũng cần thẳng thắn nhìn nhận số lượng HKD chuyển đổi lên doanh nghiệp hàng năm còn rất nhỏ. Điều này cho thấy những rào cản tâm lý và lợi ích khiến nhiều chủ hộ ngại chuyển đổi.

Để khắc phục những bất cập này, ngành thuế đang tập trung hoàn thiện chính sách, phương pháp quản lý thuế đối với HKD khi xóa bỏ hình thức thuế khoán.

Mục tiêu của đề án là thiết lập môi trường kinh doanh bình đẳng giữa HKD và doanh nghiệp, qua đó khuyến khích HKD mở rộng quy mô, chuyển đổi thành doanh nghiệp khi đủ điều kiện.

Các mục tiêu cụ thể bao gồm: Thể chế hóa đầy đủ các quan điểm, mục tiêu của Nghị quyết 68-NQ/TW trong lĩnh vực thuế, đặc biệt là bãi bỏ hình thức thuế khoán, áp dụng phương pháp quản lý thuế minh bạch, dựa trên kê khai thực tế, người nộp thuế tự khai tự nộp thuế; Xây dựng hệ thống chính sách pháp luật đồng bộ cho khu vực HKD, giảm tối đa sự chênh lệch về nghĩa vụ thuế giữa HKD và doanh nghiệp;

Đơn giản hóa, tự động hóa thủ tục thuế, giảm thời gian và chi phí tuân thủ cho người nộp thuế; Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu trong quản lý thuế HKD, triển khai hóa đơn điện tử rộng rãi, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý và chống thất thu thuế.

Bên cạnh đó, ngành Thuế sẽ tập trung hỗ trợ HKD trong giai đoạn chuyển đổi phương thức kê khai, đảm bảo người nộp thuế hiểu và thực hiện đúng chính sách mới; Nâng cao năng lực bộ máy thuế các cấp, tăng cường phối hợp với chính quyền địa phương, các cơ quan ban ngành trong quản lý HKD.

Đại diện Cục Thuế cho biết, việc xóa bỏ hình thức thuế khoán là một bước chuyển lớn trong quản lý thuế đối với khu vực kinh tế hộ cá thể, thể hiện quyết tâm của ngành Thuế trong hiện đại hóa quản lý, đảm bảo công bằng, minh bạch và tạo động lực phát triển kinh tế tư nhân.

Việc ban hành các chính sách thuế rõ ràng, công khai và nhất quán, cùng với việc áp dụng công nghệ trong kê khai, nộp thuế, tra cứu nghĩa vụ thuế, đang từng bước gỡ bỏ các rào cản về thủ tục và tâm lý cho HKD. Khi NNT cảm thấy minh bạch, thuận tiện, HKD sẽ chủ động tuân thủ và có thêm động lực để phát triển.