Xuất khẩu cá ngừ trước nhiều thách thức

Chế biến cá ngừ xuất khẩu tại Công ty CP Thủy sản Bình Định. Ảnh: T.H

Theo thông tin từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), tháng 6/2025, XK cá ngừ của Việt Nam giảm sâu sau một thời gian tăng trưởng chậm lại.

Số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam cho thấy, trong tháng 6/2025, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đạt hơn 67 triệu USD, giảm 21% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, lũy kế 6 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cá ngừ đạt 473 triệu USD, gần tương đương cùng kỳ năm ngoái.

Theo VASEP, hiện tại, việc sửa đổi Nghị định 37/2024/NĐ-CP diễn ra chậm dù Chính phủ đã chỉ đạo sửa đổi theo trình tự rút gọn, nhưng đến nay dự thảo vẫn chưa được ban hành khiến doanh nghiệp mất cơ hội tận dụng mùa khai thác cá ngừ và tiếp tục chịu rủi ro pháp lý – thủ tục.

Trong nghị định sửa đổi đề xuất phương án thay thế bằng quản lý hạn ngạch (quota) đang gây nhiều lo ngại về phát sinh thêm thủ tục hành chính, làm tăng gánh nặng tuân thủ.

Những bất cập trong thực hiện truy xuất nguồn gốc do quy định về kích cỡ khai thác tối thiểu, qui định cấm trộn lẫn nguyên liệu khai thác trong nước với nguyên liệu nhập khẩu, quy định hóa đơn, chứng từ, hồ sơ tàu cá... dẫn đến hệ quả là doanh nghiệp phải nhập khẩu cá ngừ nguyên liệu, làm giảm tỷ lệ sử dụng nguyên liệu Việt Nam – yếu tố then chốt để tận dụng ưu đãi thuế từ EVFTA.

Bên cạnh đó, về hạn ngạch miễn thuế cá ngừ chế biến và đóng hộp sang EU theo thoả thuận trong Hiệp định EVFTA (11.500 tấn/năm), hạn mức này thường bị sử dụng hết trong vòng 4–5 tháng đầu năm.

Sau khi hết hạn ngạch, doanh nghiệp phải chịu thuế MFN cao, làm giảm sức cạnh tranh và nguy cơ mất bạn hàng EU.

Những năm đầu sau khi hiệp định EVFTA có hiệu lực, tỷ lệ cá ngừ có xuất xứ Việt Nam được hưởng thuế quan theo hạn ngạch còn cao, chiếm 80-100%. Nhưng tỷ lệ này 2 năm qua giảm rất mạnh, thậm chí chỉ còn 30%.

Nguyên nhân, các lô hàng không đủ giấy tờ chứng minh nguồn gốc, lượng sản phẩm đủ điều kiện đáp ứng các quy định về xuất xứ thuần tuý theo thoả thuận trong hiệp định EVFTA rất hạn chế.

Nếu những bất cập do việc áp dụng các quy định trong nghị định 37/2024/NĐ-CP không được tháo gỡ, tỷ lệ cá ngừ có xuất xứ Việt Nam thấp như vậy không chỉ làm mất nguồn thu nhập của bà con ngư dân, của doanh nghiệp Việt mà còn ảnh hưởng đến việc đàm phán lại hạn ngạch với EU sau năm 2027.

Trước tình hình này, VASEP dự báo XK cá ngừ của Việt Nam trong nửa cuối năm sẽ gặp rất nhiều khó khăn và khó có thể cán đích như năm 2024.