Thực thi FTA: Nguồn thu đối diện khó khăn ngắn hạn nhưng sẽ bền vững hơn

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Lưu Mạnh Tưởng và PGS. TS Nguyễn Mạnh Thiều, Phó Giám đốc Học viện Tài chính đồng chủ trì hội thảo.

Kim ngạch XNK gia tăng nhanh chóng

Theo báo cáo, những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế nhờ vào việc đẩy mạnh mở cửa, hội nhập kinh tế thế giới, tích cực tham gia mạng lưới các hiệp định thương mại tự do nhiều tầng nấc. Việt Nam đã trở thành một nền kinh tế có độ mở rất lớn với chỉ số kim ngạch xuất nhập khẩu (XNK) so với GDP những năm trước đây.

Phát biểu tại hội thảo, PGS. TS Nguyễn Mạnh Thiều cho biết, tính đến tháng 11/2024, Việt Nam đã ký kết 19 hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương (FTA) với hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có tất cả các nước phát triển, các nước thuộc nền kinh tế mới nổi và các nước trong khu vực, như: AFTA, ACFTA, AKFTA, AJCEP, CPTPP, UKVFTA, RCEP, EVFTA… Đặc biệt, những năm gần đây, Việt Nam đã đàm phán ký kết thành công các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và RCEP.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: H.Nụ

Thực tế cho thấy, việc thực thi các FTA, đặc biệt là, các FTA thế hệ mới đã và chắc chắn sẽ có tác động nhiều mặt, cả tích cực và những thách thức đối với nhiều lĩnh vực kinh tế như: thương mại quốc tế, đầu tư trong nước và nước ngoài…

Đánh giá tác động, PGS. TS. Nguyễn Mạnh Thiều cho rằng, cùng với quá trình thực thi các FTA thời gian qua, kim ngạch XNK của Việt Nam đã gia tăng nhanh chóng. Tổng kim ngạch XNK của Việt Nam từ năm 2002 đến 2012 là 1.036 tỷ USD thì trong giai đoạn từ 2013 đến 2021 là 4.110 tỷ USD, tức là gấp 4 lần của 10 năm trước đó. Kim ngạch XNK năm 2023 là 681,1 tỷ USD, tức là gấp 6 lần so với bình quân năm giai đoạn 2002 – 2012 và tăng khoảng 50% so với bình quân năm của giai đoạn 2013 – 2021. Tổng kim ngạch XK tính từ đầu năm đến ngày 15/11/2024 đã là 681,14 tỷ USD, tăng 15,7% so với cùng kỳ năm 2023 và vượt tổng kim ngạch XNK của năm 2023.

Cùng với sự gia tăng kim ngạch XNK còn là sự đa dạng hóa về các loại hình thương mại và các hàng hóa XNK. Đặc biệt, sự bùng nổ của thương mại điện tử với hàng ngàn sàn thương mại điện tử đã làm khối lượng đơn hàng giá trị nhỏ XNK gia tăng ở mức độ vô cùng lớn trong vài năm gần đây. Chỉ tính riêng hàng hóa NK từ Trung Quốc về Việt Nam qua sàn thương mại điện tử mỗi ngày trung bình có khoảng 4 đến 5 triệu đơn hàng giá trị nhỏ. Những điều này tạo ra áp lực và thách thức rất lớn đòi hỏi phải đổi mới toàn diện hoạt động quản lý thuế đối với hàng hóa XNK, cả về phương thức quản lý, công nghệ quản lý và con người thực thi nhiệm vụ quản lý thuế.

Tăng năng lực cạnh tranh

Đồng tình với các tác động trực tiếp nói trên, TS. Nguyễn Đình Chiến - Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính phân tích thêm trên phương diện gián tiếp.

Trong đó, rõ ràng nhất là thúc đẩy sản xuất kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của các DN Việt Nam. Khi thực thi các FTA, với các yêu cầu về chất lượng, công nghệ sản xuất hướng tới phát triển bền vững đòi hỏi các DN trong nước không ngừng cải tiến quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của các thị trường lớn và khó tính ở các đối tác trong FTA.

“Điều này vừa tạo áp lực nhưng cũng là động lực quan trọng để các doanh nghiệp trong nước đổi mới quy trình công nghệ, nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và năng lực cạnh tranh, qua đó tiếp tục mở rộng thị trường và gia tăng xuất khẩu hàng hóa” - TS. Nguyễn Đình Chiến nêu.

Bên cạnh đó, việc tham gia các FTA sẽ giúp cho các doanh nghiệp trong nước có cơ hội tiếp cận các nguồn hàng giá rẻ, công nghệ tiên tiến, các yếu tố đầu vào cần thiết cho hoạt động sản xuất kinh doanh (máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng và nguyên phụ liệu…) từ các quốc gia phát triển với chất lượng tốt để cải thiện năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, nâng cao cạnh tranh, thúc đẩy mạnh mẽ xuất khẩu hàng hóa ra thị trường quốc tế, tham gia hiệu quả hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Việc tích cực đàm phán ký kết FTA trong thời gian qua đã giúp Việt Nam nâng tầm quan hệ kinh tế, thương mại với các nước, qua đó các nhà đầu tư nước ngoài quan tâm, chú ý nhiền hơn đến thị trường Việt Nam, mở ra triển vọng hợp tác đầu tư, kinh doanh giữa Việt Nam với các nhà đầu tư nước ngoài.

Phó Tổng cục trưởng Lưu Mạnh Tưởng phát biểu tại hội thảo. Ảnh: H.Nụ

Bên cạnh đó, nội dung cam kết trong các FTA cũng có những điều khoản liên quan trực tiếp đến mở cửa thị trường dịch vụ, đầu tư và chính sách đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, việc Việt Nam ngày càng mở rộng lĩnh vực đầu tư và các nội dung của quy tắc xuất xứ trong các FTA cũng tạo sức hấp dẫn để thu hút đầu tư từ các nước đối tác FTA vào Việt Nam.

Tất cả các vấn đề trên cho thấy việc thực thi các FTA đã có tác động tích cực trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, nhất là từ các quốc gia đối tác trong các FTA.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Tổng cục trưởng Lưu Mạnh Tưởng cho rằng, FTA thế hệ mới là bước phát triển mang tính đột phá của các FTA, vượt qua giới hạn của FTA truyền thống cả về phạm vi cam kết lẫn mức độ yêu cầu thực thi, đồng thời mang lại nhiều cơ hội cho thương mại nội ngành và quản lý thuế tại Việt Nam. Việc tận dụng những cơ hội này đòi hỏi phải có một chiến lược quản lý thuế linh hoạt, hiệu quả, đồng thời khắc phục những thách thức còn tồn tại để đảm bảo sự phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.

Ngày 20/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 624/QĐ-TTg ban hành Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030. Một trong sáu yêu cầu và quan điểm phát triển Hải quan Việt Nam là: Phát triển Hải quan nhằm tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại, chống buôn lậu và gian lận thương mại hiệu quả; thực thi đầy đủ, toàn diện các cam kết quốc tế về thuế XNK, hải quan và tạo thuận lợi thương mại mà Việt Nam đã ký kết; ứng phó hiệu quả với các thay đổi liên quan tới các biện pháp phòng vệ thương mại trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, Phó Tổng cục trưởng Lưu Mạnh Tưởng nhấn mạnh.